Tục 'gánh cỗ, góp mâm' hiếm có hàng trăm năm trong ngày Tết

Từ bao đời nay, tại vùng đất quê lúa huyện Yên Thành và một số nơi ở huyện Diễn Châu (Nghệ An), hình ảnh các bà mẹ gánh cỗ đầu năm đã trở thành 'hương vị tinh thần' không thể thiếu trong những ngày Tết.

Tại vùng đất này, ngoài các tín ngưỡng thờ Phật, Mẫu,…hệ thống các nhà thờ Họ tộc được duy trì rất chặt chẽ. Đây là nơi thờ cúng ông bà, tổ tiên cả của các nhóm cộng đồng theo dòng họ.

Vào những ngày đầu năm, đây là nơi con cháu về thắp hương, chuẩn bị đồ lễ…để tưởng nhớ tổ tiên, và cầu mong một năm mới an lành, làm ăn thuận lợi, may mắn.

Dưới mỗi nhà thờ Họ tộc, mỗi chi họ sẽ lập một nhà thờ riêng. Các nhà thờ được phân cấp theo đúng tôn ti trật tự theo hệ thống gia phả. Đây cũng là nơi đặt thờ người đứng đầu chi họ, ông bà, cố, cụ (đã mất) của chi họ.

Ở dưới chi họ, sẽ có nhà thờ phái (gia đình lớn) của những anh, em, bá thúc nội tộc thân thiết với nhau, gồm các con cháu ruột thịt từ 3-5 thế hệ. Thông thường, nhà thờ phái sẽ đặt chính tại nhà anh trưởng của gia đình. Theo tục lệ của người dân nơi đây, mỗi dịp lễ Tết, các anh, em (trai, gái) làm cỗ để đưa về nhà thờ để cúng ông bà, tổ tiên.

Vào những ngày lễ Tết, các gia đình thường làm cỗ gánh vào nhà thờ phái. Số lượng con cháu đông nên mỗi gia đình thường chuẩn bị khoảng 2 mâm cỗ. Cứ như thế, các gia đình luân phiên nhau dọn cỗ liên tục trong suốt mấy ngày Tết.

Mâm cỗ ngày Tết không thể thiếu các món truyền thống như bánh chưng, bánh tét, bánh ong, giò, chả, thịt bung.... Các gia đình thường muốn thưởng thức món ăn của nhà khác nên sẽ ngồi các mâm cỗ không phải của mình. Chính điều này, các gia đình thường chăm chút cho mâm cỗ nhà sao cho ngon nhất có thể và thay đổi mỗi năm.

Tục gánh mâm góp cỗ không chỉ mang ý nghĩa tưởng nhớ người đã khuất mà còn nhắc nhở con cháu về trách nhiệm với người sinh thành, dưỡng dục; đồng thời giúp con cháu các thế hệ trong họ hàng sum vầy, đoàn tụ, tăng thêm sự gắn kết sau một năm làm ăn xa.

Thưởng thức cỗ xong, nếu mâm cỗ còn, gia đình đó lại bỏ vào gánh mang về. Hình ảnh người phụ nữ gánh cỗ ngày Tết đã trở thành nét văn hóa bình dị của vùng quê nơi đây suốt hàng trăm năm nay