Theo các tài liệu koa học cá mòi là loài cá lưỡng cư sinh sống ở biển nhưng mùa sinh sản lại đẻ trứng ở các sông nước ngọt. Cá có đầu nhỏ thuộc họ cá trích, có thân dài, chiều ngang hình bầu dục. Lưng có màu hơi xanh hoặc nâu, bụng có màu bạc. Cá mòi ăn rong rêu, trứng cá, lăng quăng và các loại tôm tép nhỏ. Cá mòi có đồng hồ sinh học chính xác, nở ra ở nước ngọt, sinh trưởng ở biển cả, khi xuân về, mùa sinh sản tới chúng lại ngược dòng về đúng nơi mình sinh ra để sinh sản, luân hồi.
Theo bà Nguyện Thị Dụng, trưởng làng chài Giang Thủy cho biết: mùa săn cá mòi bắt đầu từ giữa tháng Giêng kéo dài khoảng 3 tháng kết thúc vào mùa lũ tiểu mãn. Trong khoảng thời gian này từ khoảng 1 - 2 giờ chiều, dân làng vạn lại xuôi dòng thả lưới và đến đêm là thời điểm đông người đánh bắt nhất. Cùng với thuyền lưới dưới sông, trên bờ là người chờ lấy cá tạo nên một dịch vụ tiêu thụ đông đảo khắp các chợ quê, chợ phố.
Cá đầy sông nhưng phải tìm dược những điểm đánh bắt hợp lý. Với người dân làng chài Giang Thủy đó là đoạn từ vực Rú Hà đến Bến Đò Phuống vì đoạn sông này hẹp, sâu nước chảy mạnh, không bị hút cát nên lưới có thể trôi theo “trộ” mà không bị vướng bờ bụi hoặc cồn cát. Cả làng có trên 50 chiếc thuyền nên phải xếp hàng theo thứ từ mối lần chỉ 5- 10 người thả lưới, Hết đợt này đến đợt khác cả khúc sông luôn có người đánh bắt. Theo ông Trần Văn Tài, một trong những người may mắn luôn bắt được nhiều cá cho biết: có những ngày ông đánh được 50 kg, ngày thường cũng thường đạt từ 20- 40 kg. Đầu mùa mỗi kg bán giá 40 ngàn đồng, nay thì chỉ còn 25- 30 ngàn nhưng thu nhập vẫn hơn hẳn các mùa vụ khác trong năm. “Ngoài giá trị kinh tế săn cá mòi còn là một thú vui vì có lúc được cả đàn cá lớn, vào buổi đêm khi thu lưới màu bạc của cá lấp lánh đươi ánh đèn trông rất vui mắt”, Ông Tài chia sẻ thêm.
Theo người dân làng vạn và những người sành ăn, cá mòi có thể chế biến theo nhiều cách như rán, nướng chấm nước mắm tiêu, ớt hoặc tương gừng, hoặc trộn thịt ba chỉ băm viên kho, nấu su hào chuối tây xanh ăn với rau húng…Chị Nguyễn Thị Hồng ở Thôn Hà Long xã Thanh Hà ở cạnh làng Giang Thủy, vốn dân gốc ở vùng biển Nghi Lộc rất sành về chế biến cá mòi cho biết “Cá mòi sông béo và ngon vì vào mùa sinh sản, còn cá mòi biển gầy nhiều xương và có vị khai. Cá mòi sau khi đưa lên mặt nước sẽ chết ngay chứ không giữ lâu được như các loại cá khác. Vì vậy khi chọn mua cũng cần chú ý xem mắt cá có trong và đen không, cá có bị ướp lạnh không, vạch mang cá còn đỏ và tươi là được”.
Ngoài làng vạn chài Giang Thủy xã Thanh Giang huyện Thanh Chương dọc Sông Lam tất cả các các làng chài cũng đang nhộn nhịp với mùa săn cá mòi. Không thể thống kê được số lượng cá được đánh bắt cũng như các giá trị kinh tế từ mùa cá mang lại nhưng trong bối cảnh nguồn thủy sản cạn kiệt, cá tôm hiếm hoi mùa săn cá mòi có thể được coi là bổng lộc trời cho đối với người dân làng chài.
Tác giả bài viết: Trần Đình Hà
Nguồn tin: 
