Cũng như ngao, vẹm trai, hến là loại động vật có vỏ ngoài cứng, chỉ sinh sống ở nơi có cát và nước chảy. Về mùa đông hến bò xuống lòng sâu để tránh rét, vào cuối mùa xuân khi có những trận mưa rào đầu mùa, tiết trời ấm áp hến mới bò lên những nơi nước nông để kiếm ăn và sinh sản. Không sinh sống ở nơi bùn lầy nên hến là loại thực phẩm rất sạch. Hến mua hoặc đi bắt về ngâm với nước vo gạo chừng một giờ cho nhả hết chất bẩn, nhặt bỏ hết những con bị chết nổi lên lờ đờ ở phía trên, rửa lại nhiều lần trong nước cho thật sạch. Sau đó, cho nến vào nồi luộc chín với một ít muối, dùng đũa khuấy đều cho thịt hến tách ra khỏi vỏ. Phần nước luộc hến có thể dùng để nấu canh rau, rất ngon và ngọt.
Đĩa hến xào hấp dẫn
Thịt hến mềm mại nằm trong hai lớp vỏ mỏng, nhưng khi luộc chín, chỉ cần lắc nhẹ trên rổ là thịt tách khỏi vỏ, lọt xuống mắt rổ dễ dàng. Hến là loại thức ăn có tính hàn, nhiều chất bổ dưỡng, ruột hến có thể chế biến ra trên 10 món ăn nhưng xào với hẹ trộn lạc rang xúc bánh khô vừng là món đơn giản dễ làm, phổ biến nhất và cũng được đánh giá là ngon nhất. Để chế biến được món ăn đặc biệt này ngoài ruột hến cần phải có các loại nguyên liệu: hành tây, hẹ, ớt, tỏi, bánh khô, dầu ăn, gia vị, hạt tiêu. Ruột hến làm sạch để ráo, hành tây cắt nhỏ hơn xào thịt bò, hẹ cắt khoảng 2-3 cm, tỏi đập dập. Cho mỡ hoặc dầu vào chảo, đun thật nóng rồi cho tỏi, hành tây, ớt vào xào qua. Tiếp tục cho hến vào xào nhanh tay trong khoảng 5 phút. Chú ý khi xào phải để lửa lớn để hến chín nhanh, không bị ra nước. Theo các bà nội trợ một bí quyết để hến không bị khô và teo lại nữa là khi xào rưới vào chảo một ít nước mắm…Nêm nếm gia vị vừa ăn. Chờ hến ngấm gia vị và săn lại, cho hẹ vào rồi tắt bếp. Bánh đa nướng giòn, bẻ ra thành từng miếng vừa ăn. Bày hến ra đĩa cho thêm một ít lạc rang, ăn kèm bánh đa. Khi ăn không cần thì muỗng, đũa dĩa mà chỉ cần bỏ nhỏ miếng bánh vừa ăn để xúc hến rồi cho vào miệng. Sảng khoái như về với… cội nguôn. Vị béo, thơm của hến, cay cay của ớt, thanh mát của hẹ hòa cùng vị giòn tan của bánh khô khiến món ăn dân dã này trở thành món ăn thú vị, được nhiều người ưa thích trong những ngày hè nắng nóng.
Hến xào và bánh đa là món ăn khó cưỡng
Cũng như các miền quê dọc Sông Lam và nhiều con sông khác nơi khúc ruột miền Trung lắm sông nhiều suối, Thanh Chương quê tôi đang vào mùa hến. Vào những ngày nắng ấm như hiện nay, người dân ở nhiều xã như: Thanh Văn, Thanh Lĩnh,, Thanh Tường, Thanh Giang, Võ Liệt… thường tập trung cào hến để làm thức ăn và bán ra thị trường. Người làm nghề có nhiều loại dụng cụ tinh xảo, người không làm nghề cũng háo hức xuống sông. Mỗi người có hai cái rổ, một cái đựng hến và một cái để xúc hến. Để rổ hến lên bờ các cô các chị, các em tung tăng bơi lội lên xuống, tiếng cười đùa vang cả khúc sông.
Đã bao lần được ăn hến xào, cháo hến và canh hến nhưng cũng như mọi người tôi vẫn háo hức trước mùa hến. Bởi tôi nghĩ ngoài ý nghĩa ẩm thực, món hến xúc bánh khô còn ngon vì nhiều lẽ. Trước hết là nó rất sạch, trong bối cảnh có nhiều loại thực phẩm bẩn như hiện nay đây là lựa chọn đầu tiên. Thứ nữa, vì đó là sản vật quê mình, ở đó có tiếng cười rộn ràng của thiếu nữ thôn quê, tiếng gõ mạn, bóng thuyền chài lấp ló mỗi buổi sớm mai, có một mảng ký ức tuổi thơ lưng trần vừa tắm mát vừa bắt hến trên bến sông quê…
Một mùa hến đã về trên sông Lam. Ai muốn ăn hến , muốn khám phá hay trở về với tuổi thơ hãy về dọc hai bờ sông Lam, về với đất Thanh Chương.
Tác giả bài viết: Trần Đình Hà
