Đền Nen (còn gọi là đền Tam tòa Đại vương hay đền Cả) nằm trên khu đất rộng 5 ha ở xã Việt Tiến, huyện Thạch Hà, Hà Tĩnh. Ngôi đền được xây dựng vào thế kỷ 15, thờ Uy Minh Vương Lý Nhật Quang (con trai thứ 8 của vua Lý Thái Tổ) cùng một số nhân vật lịch sử.

Tương truyền, Lý Nhật Quang là người thông minh, hiếu học, tài cao. Năm 1039, ông được vua cha Lý Thái Tổ cử vào trông coi việc tô thuế tại vùng Hoan Châu, tức Nghệ An, Hà Tĩnh ngày nay. Ông liên tục thăng tiến, năm 1044 giữ chức Uy Minh Vương, đứng đầu trấn Nghệ An, thay nhà vua định đoạt mọi chuyện chính sự tại vùng đất xứ Nghệ.

Trong thời gian Lý Nhật Quang đảm đương xứ Nghệ, ông đã cho xây dựng vùng đất này thành một pháo đài kiên cố cả về quân sự, kinh tế. Năm 1057, khi ông mất, nhân dân trong vùng lập nhiều đền thờ ghi nhớ công lao của ông, trong đó có đền Nen.

Ngôi đền có bố cục hình chữ nhật, gồm ba tòa thượng điện, trung điện và hạ điện. Quần thể kiến trúc ngoài đền còn có nhà bái đường, nhà chuông, nhà bia, nhà tiền tế, miếu cộng đồng, tắc môn, cột nanh, hồ sen và sân vườn...

Cổng vào đền có cặp voi đá quỳ và 2 chiếc cột đá lớn được xây hàng trăm năm trước, mang ý nghĩa bảo vệ ngôi đền.

Đặc biệt, nhà bái đường của ngôi đền đã hàng trăm năm tuổi được ôm trọn bởi dãy cây si. Theo ông Phan Viết Thỉ (người canh giữ đền), những gốc si cuốn quanh nhà bái đường thực chất chỉ mọc ra từ một cây mẹ.

Qua dòng chảy thời gian chúng lan ra và ôm trọn nhà bái đường tạo nên vẻ cổ kính, rêu phong.

Phía sau nhà bái đường là cổng tam quan dẫn vào đền. Cổng có kiến trúc hai tầng tám mái. Hai bên cổng đều khắc câu đối chữ Hán.

Tòa thượng điện là nơi đặt tượng thờ Lý Nhật Quang cùng một số nhân vật lịch sử và tín ngưỡng dân gian. Ngoài hệ thống câu đối đa dạng, đền có một số lượng ban thờ lớn với hơn 25 chiếc.

Ngoài ra, bên trong tòa thượng điện còn có một thanh gươm gỗ và đầu rồng gỗ có tuổi đời trên 600 năm tuổi.

Trên mái của các tòa điện và các ngôi miếu nhỏ, là những con rồng được chạm khắc bằng mảnh sành, sứ. Tuy vật liệu đơn sơ nhưng có tính thẩm mỹ cao, thể hiện được phong thái uy nghiêm của loài đứng đầu tứ linh.

Phía bên phải đền là nơi bày chiếc chuông lớn, lầu được phục dựng, làm mới với kiến trúc hai tầng mái. Quai chuông được chạm khắc hình bồ lao, thân chuông có nhiều hoa văn đẹp mắt.

Trao đổi với VTC News, ông Nguyễn Văn Hướng – Chủ tịch UBND xã Việt Tiến cho biết, đền thường được chính quyền địa phương chọn làm nơi tổ chức một số lễ hội trong vùng. Hiện nay địa phương vẫn duy trì Lễ hội đền Nen tổ chức vào ngày 6/3 (Âm lịch), là ngày giỗ Uy Minh Vương Lý Nhật Quang. Đền đón hàng nghìn lượt du khách đến thắp hương, tham quan, nghiên cứu lịch sử, kiến trúc và tôn giáo hàng năm.