Theo Viện Vật lý địa cầu, Việt Nam nằm trong khu vực tâm giông hoạt động mạnh, trung bình hứng chịu khoảng 2 triệu cú sét mỗi năm. Hiện tại nước ta bước vào mùa mưa giông kèm theo sét làm nhiều người tử vong và bị thương. Sáng 16/6, 6 nông dân Hải Phòng trú mưa trong chiếc bạt nhựa thì sét đánh trúng khiến 2 người chết, 4 bị thương. Bà Tạ Thị Hoàn, 58 tuổi đang gặt lúa ở xã Minh Tân, huyện Kiến Thụy, cũng tử vong do sét. Cách đây hơn một tuần, cả gia đình ở tỉnh Đăk Nông đang ăn trưa trong nhà thì bị sét đánh khiến một người chết, 3 bị thương.
Tư thế phòng tránh sét đánh. Ảnh: khoahoc.
Trao đổi với VnExpress.net, ông Lê Đình Quyết, Phó Trưởng phòng Dự báo khí tượng thủy văn, Đài Khí tượng thủy văn vùng Nam bộ, cho biết, bản chất của sét là sự phóng điện. Trong một khu vực nhất định, tia sét thường tìm đến những vật cao hơn để phóng xuống. Do vậy nguyên tắc cơ bản để phòng tránh thương tổn là hạ thấp người xuống hết mức có thể nhưng hạn chế các bộ phận của cơ thể tiếp xúc với mặt đất. Không để bất kỳ vật gì cao ở gần mình.
Vào mùa này, mọi người nên chú ý đến các dấu hiệu thời tiết báo hiệu trời sắp mưa, chẳng hạn như mây đen kéo đến, giông mạnh, gió và không khí lạnh hơn. Khi ấy, tốt nhất nên tìm nơi trú ẩn an toàn, không tiếp tục làm việc trên nương đồng, dừng lưu thông trên đường, vào nhà trú, không trú dưới chân cột điện, cây cao, trạm điện, trạm phát sóng, trạm chờ xe buýt. Tắt điện thoại di động mang theo, tránh xa các vật dụng bằng kim loại như cày, bừa, cuốc, thuổng, xe đạp, xe máy, máy thiết bị. Trên thực tế có một số nạn nhân bị sét đánh khi đang dùng điện thoại nghe nhạc.
Khi ở khu vực xảy ra mưa giông, nếu thấy lông tay, tóc, dựng thì bạn đang có nguy cơ bị sét đánh, phải lập tức chụm chân lại, 2 tay ôm cổ và bịt tai, cúi thấp người nhưng không để cơ thể chạm đất ngoài 2 bàn chân. Nếu có vật dụng cách điện như gạch hoặc gỗ thì lót dưới chân. Sau khi nghe tiếng sét khoảng 7 đến 10 phút tức là cơn sét đã qua có thể trở về trạng thái bình thường. Tuy nhiên đừng nghĩ rằng "sét không đánh một nơi hai lần", do vậy cần tiếp tục cảnh giác nếu thấy các dấu hiệu tương tự xuất hiện trở lại.
Lưu ý: Nếu ở ngoài trời, tuyệt đối không dùng cây cối làm chỗ trú mưa, tránh các khu vực cao hơn xung quanh. Nên tìm chỗ khô ráo, thấp để trú, không đứng thành nhóm gần nhau. Tránh xa những nơi tích điện nhiều như vũng nước, vật dụng kim loại như xe đạp, máy, hàng rào sắt...
Để phòng chống sét đánh khi ở trong nhà, khi có giông nên tránh xa cửa sổ, cửa ra vào, các đồ dùng điện, khu vực ẩm ướt như nhà tắm, bể nước, vòi nước. Không nên dùng điện thoại trừ trường hợp rất cần thiết. Nên rút phích cắm các thiết bị điện trước. Tắt các thiết bị vô tuyến, truyền hình, rút ăng ten ra khỏi tivi vì các thiết bị này có đường dây nối với lưới điện bên ngoài nên dễ bị sét đánh ở ngoài lan truyền vào.
Theo ông Quyết, biện pháp an toàn nhất là lắp đặt hệ thống chống sét, chẳng hạn như cột thu lôi. Tuy nhiên việc lắp đặt một hệ thống thu lôi đạt chuẩn có giá thành khá cao, tối thiểu khoảng 20 triệu đồng nên khó áp dụng tại các hộ dân. Hiện nay cơ quan chức năng mới chỉ quy định bắt buộc đối với các công trình cao ốc, nhà cao tầng. Ông khuyên các gia đình nếu có điều kiện nên lắp đặt cột thu lôi để hạn chế nguy cơ bị sét đánh.
Sử dụng các thiết bị thu phát sóng như điện thoại, tivi... làm tăng nguy cơ bị sét đánh khi có giông. Ảnh minh họa:
Xét về bản chất, sét chia làm 2 loại: âm và dương. Sét âm chủ yếu xuất hiện từ dưới đám mây đánh xuống đất, chiếm 90% tổng số vụ xảy ra. Đây là hiện tượng trao đổi điện tích giữa các đám mây tích điện và mặt đất. Các điện tích từ đám mây phóng xuống mang theo điện thế từ vài chục tới hàng trăm triệu V, cường độ dòng điện từ 10 A đến 30 kA.
Nhiệt độ tia sét có thể lên tới 28.000 độ C, nếu đánh trúng nơi có người hoặc gia súc đứng sẽ rất nguy hiểm. Loại sét này xảy ra trong đám mây tích với đặc điểm đối lưu mạnh, hình thành khi khí quyển có sự bất ổn định lớn, thường vào thời kỳ chuyển mùa, đầu mùa mưa hoặc do những nhiễu động khí quyển.
Loại thứ hai là sét dương hình thành từ đỉnh của các đám mây đánh xuống, chiếm khoảng 10% số vụ. Quãng đường di chuyển cực xa vì thế điện áp của nó cao hơn 6 đến 10 lần các tia sét thông thường. Sét dương có xu hướng tác động lên những vật thể trên cao như máy bay, đôi khi xuất hiện bất ngờ lúc trời vẫn quang đãng.
Theo ghi nhận cho đến nay không một máy bay nào có thể còn tồn tại được sau khi bị sét dương đánh trúng. Năm 1999 nó phá hủy hoàn toàn một chiếc tàu lượn. Đây cũng được cho là thủ phạm khiến máy bay Boeing 707 Pan Am Flight 214 nổ tung trên bầu trời năm 1963. Một số hãng hàng không Mỹ đã trang bị cây thu lôi cho phi cơ nhưng vẫn chưa thể khử hoàn toàn loại sét này.
Tác giả bài viết: Trần Ngoan
