Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (phải) và Thủ tướng Nhật Shinzo Abe tại Bắc Kinh ngày 26/10. Ảnh: Reuters.

Lần đầu tiên trong nhiều năm, Quảng trường Thiên An Môn của Bắc Kinh được bao phủ bởi những lá cờ Nhật Bản đỏ và trắng. Thủ tướng Nhật Shinzo Abe đã đến thủ đô Trung Quốc cùng với hàng trăm doanh nhân Nhật Bản, mong muốn ký thỏa thuận sau nhiều năm do dự.

Điểm nổi bật trong chuyến đi của Abe, bắt đầu vào ngày 25/10, là buổi lễ tại Đại lễ đường Nhân dân Bắc Kinh kỷ niệm 40 năm hiệp ước hòa bình và hữu nghị Trung - Nhật năm 1978.

Năm nay đánh dấu không chỉ 4 thập niên kể từ khi Trung Quốc và Nhật Bản cam kết không xâm phạm lẫn nhau, mà còn là lễ kỷ niệm 40 năm "cải cách và mở cửa" - chính sách kinh tế đột phá của cố lãnh đạo Trung Quốc Đặng Tiểu Bình đã dẫn đến sự tăng trưởng kinh tế nhanh chóng của Trung Quốc và giúp hàng trăm triệu người thoát nghèo.

Thực tế, chính sách này liên quan chặt chẽ đến hòa bình với Nhật Bản và viện trợ phát triển mà Tokyo bắt đầu cung cấp cho Trung Quốc vào năm 1979. Hai tháng trước khi khởi động chính sách kinh tế, Đặng Tiểu Bình cuối năm 1978 đến thăm Nhật Bản để hoàn tất hiệp ước. Ông đi trên một chuyến tàu cao tốc và ngạc nhiên trước sự thoải mái và tốc độ của nó. "Nhanh quá!", ông nhận xét.

Trung Quốc đã đóng cửa với thế giới bên ngoài sau Cách mạng Văn hóa 1966-1976. Để phát triển đất nước trong thời đại mới, ông Đặng chọn Nhật Bản làm cửa ngõ để Trung Quốc tiếp cận phương Tây. Ông đề nghị Nhật Bản cho vay nhằm phát triển cơ sở hạ tầng kinh tế nghèo nàn của Trung Quốc.

Đặc Tiểu Bình (góc bên phải) ngồi trên tàu cao tốc ở Nhật năm 1978. Ảnh: Jiji.

Tuy nhiên, thông điệp ở Trung Quốc trong dịp kỷ niệm 40 năm này dường như là đừng quá ca ngợi Đặng Tiểu Bình, theo cây bút Katsuji Nakazawa của Nikkei. Một học giả tại trường đại học ở Bắc Kinh cho biết: "Từ năm ngoái, các trường đại học Trung Quốc đã cân nhắc tổ chức một sự kiện lớn để kỷ niệm. Tuy nhiên, chính quyền không cấp giấy phép tổ chức sự kiện".

Tại nhà sách Vương Phủ Tỉnh ở trung tâm Bắc Kinh, chỉ cách cổng Thiên An Môn vài phút đi bộ, cách bày biện dường như nhằm để Đặng Tiểu Bình không có vị trí nổi bật.

Tại một kệ đặc biệt để kỷ niệm 40 năm chính sách cải cách và mở cửa, những cuốn sách nổi bật nhất là về Tập Cận Bình hay Lưu Thiếu Kỳ - lãnh đạo cải cách nhưng bị cáo buộc là "phản bội" trong thời Cách mạng Văn hóa và qua đời khi đang bị giam. Ông sau này được khôi phục danh dự.

Trong khi đó, những cuốn sách liên quan đến Đặng Tiểu Bình, kiến trúc sư trưởng của chính sách, lại bị xếp ở các kệ thấp hơn.

Ủy ban Trung ương đảng Cộng sản Trung Quốc cùng với các cơ quan khác liên quan đến chính phủ đã công bố danh sách 100 doanh nghiệp tư nhân xuất sắc đóng góp vào cải cách và mở cửa, trong đó có chủ tịch tập đoàn Alibaba Jack Ma và giám đốc điều hành Tencent Pony Ma. Nhưng một doanh nhân có ảnh hưởng mà mọi người đều biết đến lại không có mặt.

Đó là Vương Kiện Lâm, giám đốc điều hành của Dalian Wanda. Sinh ra ở tỉnh Tứ Xuyên giống như Đặng Tiểu Bình, ông Vương đã biến công ty bất động sản của mình thành một tập đoàn bao trùm nhiều mặt như trung tâm mua sắm, khu giải trí, studio Hollywood và chuỗi rạp chiếu phim toàn cầu. Vương được cho là có quan hệ chặt chẽ với gia đình ông Đặng. Tập đoàn Dalian Wanda gần đây bị các quan chức Trung Quốc chú ý vì các thương vụ mua lại ở nước ngoài.

Theo Nakazawa, sự lạnh nhạt của ông Tập với bất cứ điều gì liên quan đến ông Đặng bắt nguồn từ tuyên bố của ông tại đại hội đảng Cộng sản mùa thu năm ngoái về sự khởi đầu của một "thời đại mới" được dẫn dắt bởi Tập Cận Bình.

Vì vậy, chuyến thăm lần này của Abe có ý nghĩa lớn đối với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Việc Trung Quốc không còn nhận viện trợ từ Nhật Bản và nền kinh tế của nước này đã vượt qua Nhật là biểu tượng cho sự kết thúc của thời đại Đặng Tiểu Bình. Đó là dấu hiệu tốt cho ông Tập, người đang cố gắng mở ra thời đại mới của riêng mình.

Trong tầm nhìn của ông, Trung Quốc không thể tiếp tục chính sách "náu mình chờ thời" mà Đặng Tiểu Bình đã đặt ra. Kế hoạch của ông Tập là làm cho Trung Quốc ngang hàng với quốc gia số một thế giới: Mỹ.

Tuy nhiên, ông Tập đang gặp thế khó là cuộc chiến thương mại với Mỹ. Bộ Chính trị Trung Quốc, cơ quan hoạch định chính sách tối cao do ông Tập đứng đầu đã ra tuyên bố nói rằng nền kinh tế đang phải chịu "áp lực suy giảm ngày càng tăng" với "những thay đổi sâu sắc" ở môi trường bên ngoài. Đây là lần đầu tiên giới lãnh đạo Trung Quốc công khai bày tỏ lo ngại về sự tăng trưởng kinh tế chậm chạp của đất nước kể từ khi Mỹ đưa ra các đòn áp thuế từ hồi tháng 6.

Tuy nhiên, Trung - Nhật không đạt được đột phá lớn sau các cuộc họp giữa ông Tập với ông Abe hay giữa ông Abe với Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường. Hạn chế nhập khẩu của Trung Quốc đối với các sản phẩm thực phẩm Nhật Bản, được áp dụng sau thảm họa hạt nhân Fukushima năm 2011, được cho là sẽ được dỡ bỏ nhưng điều đó vẫn chưa xảy ra.

Nakazawa cho rằng áp lực từ chính trị trong nước khiến ông Tập không thể có động thái nhượng bộ lớn đối với Nhật Bản. Nhiều học giả tại Trung Quốc đã công khai đặt câu hỏi về tham vọng của ông Tập. Một số người cho rằng việc ông Tập không ngại thể hiện tham vọng trở thành cường quốc sánh ngang với Mỹ kể từ khi lên nắm quyền đã dẫn đến những vấn đề hiện nay.

Trong cuộc nói chuyện với Abe, ông Tập thường nhìn xuống bàn, như thể đọc từ những ghi chú. Ông cẩn trọng trong việc lựa chọn từ ngữ.

"40 năm sau khi chính sách cải cách và mở cửa được tiến hành, mối quan hệ Trung - Nhật đang ở thời điểm quan trọng. Nhưng chuyến thăm chính thức của ông Abe tới Trung Quốc đã phản ánh rằng ông Tập đang đối mặt với rắc rối cả ở trong và ngoài nước", Nakazawa viết.

Tác giả: Phương Vũ

Nguồn tin: Báo VnExpress