Dự án Thủy điện Chi Khê trên đà hoàn thành, vừa tích nước thử vận hành máy đã để lạibao hệ lụy cho dân - Ảnh: Việt Phương

Chi chít thủy điện chặn suối, chặn sông

Nghệ An hiện là một trong những địa phương quy hoạch dự án thủy điện nhiều nhất nước. Với 54 dự án được Bộ Công thương và địa phương qui hoạch ban đầu, sau khi rà soát, chấn chỉnh, toàn tỉnh hiện có 32 dự án thủy điện với tổng công suất 1.324 MW được cấp giấy chứng nhận đầu tư hoặc đang khảo sát xin cấp phép đầu tư.

Huyện miền núi Quế Phong có 11 dự án, Kỳ Sơn có 8 dự án, Tương Dương có 6 dự án. Trên 1km dòng sông Nậm Mộ, huyện Kỳ Sơn hiện có 3 dự án đã đi vào hoạt động và 1 dự án chủ đầu tư đang khảo sát xin cấp phép đầu tư.

Dọc tuyến sông Lam, đoạn thượng nguồn bắt đầu từ các con suối bị chặn bởi chi chít thủy điện lớn nhỏ. Cụ thể, đoạn qua địa phận huyện Tương Dương có 3 nhà máy thủy điện bao gồm: Nhà máy Thủy điện Bản Vẽ, công suất 320MW; Nhà máy Thủy điện Khe Bố, công suất 100MW; Nhà máy Thủy điện Yên Thắng, nằm trên nhánh sông Hội Nguyên, công suất 11MW. Trên một nhánh khác của sông Lam là sông Nậm Mộ, Công ty CP Thủy điện Bản Vẽ cũng đã tiến hành khởi công một nhà máy khác thuộc xã Tà Cạ, Kỳ Sơn với công suất 18MW.

Khi Nhà máy Thủy điện Bản Vẽ mọc lên, gần 3.000 hộ dân phải di dời, mất gần 5.500 ha diện tích đất canh tác, nhấn chìm địa bàn 6 xã dưới lòng hồ thủy điện. “Chúng tôi không còn đất sản xuất vì trên nóc nhà là đất rừng phòng hộ, dưới nhà thì biển nước mênh mông. Sống như treo trên cành cây, muốn có thêm lúa, ngô cho con khỏi đói phải chèo thuyền vào sâu lòng hồ vớt vát chút đất còn lại tại nơi ở cũ để mưu sinh kiếm sống”, anh Moong Văn Vinh, trú tại bản Cà Moong, xã Lượng Minh (Tương Dương) nói.

Ông Kha Văn Ót, Phó chủ tịch UBND huyện Tương Dương thẳng thắn nhận định: “Một huyện mà thực tại và tương lai sở hữu tới 7 công trình thủy điện ngăn sạch trơn các dòng suối, sông. Người ta bảo sẽ giàu nhưng cái giàu ấy nó ở tận đâu đâu, trong khi môi trường rừng bị hủy hoại, con người bị thiên nhiên trả đũa thì hiện hữu.”

Mới đây, trong một lần tiếp xúc cử tri tại huyện miền núi Con Cuông, Đại tá Nguyễn Hữu Cầu, Giám đốc Công an tỉnh Nghệ An phải thốt lên: “Có nơi chỉ 1km đường sông thôi nhưng có đến 2 dự án thủy điện. Thủy điện là hướng đi đúng, nhưng quá nhiều sẽ gây ra nhiều hệ lụy như mất đất, mất rừng, lũ ống, lũ quét và tái định cư cho người dân”. Theo đó, người đứng đầu Công an tỉnh Nghệ An cho biết, đơn vị sẽ không ngừng thu thập tài liệu, xem xét kỹ những dự án này. Nếu dự án thủy điện nào chưa làm không phát huy được tác dụng hoặc mặc dù đã được triển khai nhưng ảnh hưởng rất lớn đến vấn đề mất đất, mất rừng, an ninh biên giới sẽ kiên quyết hủy bỏ.

Mất nhiều hơn được

Tại huyện Kỳ Sơn, mỗi khi nhắc tới hai từ: “Thủy điện” đều khiến những vị lãnh đạo huyện này lo lắng. Đại điện UBND huyện Kỳ Sơn bày tỏ: “Trước sau như một, chúng tôi không hề muốn ủng hộ bất kỳ một dự án thủy điện nào mọc lên để chặn hết các con suối trên địa bàn và thu hầu hết mặt bằng diện tích đất sản xuất của dân để đổi lại cái lợi cho một nhóm người. Người dân không được hưởng chút lợi lộc từ thủy điện mà còn kéo theo muôn vàn thảm họa, phải gồng mình cáng đáng”.

Cụ thể, Thủy điện Nậm Mô xả lũ bất thường làm sạt lở 8 nhà dân, trôi thuyền mưu sinh của họ mà không báo cáo với huyện; phá tan tuyến đường của xã mà không sửa chữa… Hay như dự án Thủy điện Chi Khê thuộc xã Cam Lâm (huyện Con Cuông), khi thủy điện mới cho tích nước vận hành thử đã khiến nước dâng bất thường gây ngập nhà, ngập đất sản xuất… Chưa hết, vì phải “nhường” đất cho các dự án thủy điện, hàng nghìn người dân các huyện miền Tây Nghệ An phải đối mặt với khổ cực vì thiếu đất sản xuất, không thích nghi với nơi ở mới - khu tái định cư. Không có ruộng để trồng lúa, dân tái định cư quay về lại sống bất hợp pháp trong lòng hồ thủy điện. Và cái đói cận kề đe dọa người dân thuộc diện tái định cư…

“Việc chặn sông, suối tích nước cho các dự án thủy điện sẽ khiến cân bằng hệ sinh thái bị phá vỡ. Đời sống của nhiều người dân khu vực thượng lưu và cả hạ lưu bị ảnh hưởng. Xây dựng nhà máy thủy điện nếu không xem xét kỹ sẽ mất nhiều hơn được. Bởi lẽ, thủy điện đem lại lợi ích chủ yếu cho một nhóm người. Còn số đông người dân bị ảnh hưởng của dự án lại không được hưởng lợi”, ông Phạm Trọng Hoàng, Bí thư Huyện ủy Tương Dương, Nghệ An bày tỏ.