Nhà Bác Hồ tại khu di tích Kim Liên (Nghệ An)

Tháng 9 lịch sử, dòng người từ khắp mọi miền Tổ quốc lại về quê Bác, nơi có mái nhà tranh giản dị gắn liền với tuổi thơ của vị Cha già dân tộc. Thế nhưng ít ai biết, để có những mái tranh lợp nhà cho Bác là biết bao tâm huyết của người nông dân Nguyễn Văn Hùng (51 tuổi, ngụ xóm Sen 3, xã Kim Liên, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An).

Căn nhà ý nghĩa với người dân nước Việt

Chia sẻ về cơ duyên giúp mình được tin tưởng giao nhiệm vụ đan mái tranh nhà Bác hơn 40 năm qua, ông Hùng cho rằng, đó là cái duyên đặc biệt, cũng là niềm vinh hạnh lớn của không chỉ riêng ông mà cả gia đình.

Bởi từ những năm 1968, bố ông là cụ Nguyễn Văn Điều, từng là thành viên trong đội bảo vệ nhà Bác Hồ. Trong những năm tháng đó, cụ thân sinh của ông đảm nhận luôn công việc thay mái hàng năm.

Chứng kiến cảnh bố cẩn thận chọn từng lá mía, thanh tre, rồi đan thành từng phiến tranh suốt nhiều ngày, ông càng thấm sự vất vả, ý nghĩa của công việc đó. Cũng tại đây, Hùng bắt đầu học lỏm cách đan mái tranh của bố và các cụ cao niên trong làng.

Điều đó cộng với việc từng có gần 4 năm tham gia quân ngũ (từ năm 1975 đến đầu 1979) càng khiến cho chàng thanh niên trẻ ý hiểu rõ hơn công lao trời biển của Bác Hồ với dân tộc. Từ đó ông Hùng muốn góp một phần công sức nhỏ bé để gìn giữ, bảo tồn di tích, kỷ vật liên quan đến Bác.

Suốt nhiều thập kỷ qua, ông Hùng là người duy nhất được tin tưởng, giao phó công việc đan, lợp mái tranh nhà Bác. Được biết cứ hai năm, Ban quản lý Bảo tàng Khu di tích Kim Liên lại tiến hành thay mái tranh một lần. Mái tranh được làm từ tre và lá mía.

Người thợ đan tranh sau mỗi đợt lợp mái xong chỉ nghỉ ngơi khoảng nửa tháng rồi lại tất bật với công việc thu mua lá mía và tích trữ những cây tre thẳng, dẻo lóng, dễ chẻ, không có đốt sâu, đem ngâm nước, sau một thời gian vớt lên chẻ thành từng nan sao cho phù hợp.

Bật mí về kinh nghiệm làm của mình, ông cho hay, tre được ông lựa chọn sử dụng thường được chặt vào tháng 3 hàng năm. Đây là thời điểm cây tre già, khi ngâm nước sẽ không có mối mọt... Những cây tre đó được ông đích thân đi lựa chọn về.

Sau đó, ông cẩn thận đo kích thước cần dùng cho mỗi mái và chẻ tre ra làm từng thanh nhỏ. Thanh tre này sẽ được đem hơ qua lửa rồi phơi khô, sau đó mới đem ngâm khoảng 15 ngày thì vớt lên và đánh số theo thứ tự. Riêng công việc này đã tốn không ít thời gian.

Nhưng chưa bao giờ ông Hùng cho phép bản thân xuề xòa với công việc này, nhất là với căn nhà ý nghĩa với không chỉ riêng ông, mà của người dân nước Việt.

Nhưng đó chưa phải công đoạn mất nhiều thời gian, công sức nhất. Theo chia sẻ của ông Hùng, giai đoạn cầu kỳ hơn cả là việc thu mua lá mía. “Lá mía phải là lá 1, lá 2, lá 3; còn từ lá thứ 4 trở đi thì không còn được to, rộng và bền nữa.

Lá mía sau khi đã phơi khô thì tiếp tục đem ra phơi sương qua nhiều đêm để lá nở ra, có độ dai. Muốn có được lá mía ưng ý, có thời điểm tôi và vợ phải đi lùng sục tận các xã Nam Tân, Nam Lộc, Nam Quang… tự tay lựa chọn từng lá một.

Ông Hùng trong một lần thay mái nhà Bác Hồ

Mấy năm trở lại đây, do sự thay đổi cơ cấu cây trồng, tôi chuyển hướng sang các huyện Tân Kỳ, Diễn Châu, Nghĩa Đàn. Lá mía ở đây đẹp, chuẩn, khi đưa về lợp không bị nhô”, ông nói.

Khi nguyên liệu đã đầy đủ, đồng thời đảm bảo chất lượng, ông mới đem đan theo hai hàng thẳng tắp. Để đan đúng kích cỡ, ông chuẩn bị một chiếc hòm đan bằng gỗ có chiều dài 1,65m. Sau khi đan đủ số lượng khoảng 2500 phiến tranh, ông và những người khác sẽ chọn ngày đẹp nắng mà lợp lên mái nhà Bác. Lúc mái tranh được lợp xong, ông mới thở phào.

Vui cùng niềm vui du khách đến thăm di tích

Cùng giúp ông trong công việc này là hai người thợ phụ khác, đó là hai người em trai. Vì là anh em ruột thịt trong nhà, đã hiểu ý nhau nên công việc luôn tiến triển theo đúng tiến độ. Ông Hùng cho biết, mỗi đợt thay mái, mất khoảng 4 ngày thì lợp xong các ngôi nhà ở cả quê nội và quê ngoại Bác Hồ.

Ngoài việc lợp tranh cho các ngôi nhà trong Khu di tích Kim Liên, ông Hùng còn tham gia lợp nhà cụ Phan Bội Châu. Tay nghề và sự cẩn thận, có tâm với công việc của ông, được nhiều người tin tưởng, nể phục. Hơn 40 năm, với 22 lần đánh tranh, lợp lại mái nhà Bác, người đàn ông chân chất ấy vẫn luôn hết lòng với công việc lặng lẽ.

Ông Nguyễn Bá Hòe, Giám đốc Khu di tích Kim Liên, cho biết: “Ông Hùng đã sớm tiếp cận với công việc đánh tranh, tham gia tích cực trong mỗi đợt tu sửa di tích, có ý thức trau dồi nghề cao. Giắt tranh thì dễ nhưng để có được một người đánh tranh kỹ thuật như ông Hùng là rất hiếm. Hơn nữa, ông là người chu đáo trong công việc nên chúng tôi rất yên tâm khi giao công việc”.

Hai năm một lần thay mái, cuộc đời ông nay cũng đã trên 40 năm bắc thang thay những lớp tranh trên mái nhà Bác Hồ. Vất vả là thế, tỉ mỉ là thế nhưng ông chưa một lần kêu than, cũng chưa một lần lên tiếng về chuyện lỗ lời.

Bởi được tin tưởng giao phó trách nhiệm đó là một vinh hạnh, cũng là cơ hội để ông có thể góp một chút công sức cho việc bảo tồn những giá trị văn hóa dân tộc. Không chỉ riêng ông mà vợ và ba đứa con luôn ủng hộ bố.

Cứ đến dịp ra tết, trong căn nhà của ông lại rộn lên niềm vui tấp nập chuẩn bị vật dụng lợp lại mái nhà Bác. “22 lần đánh tranh thì hòa vốn tới 6 lần. Nhưng còn có sức, còn được cán bộ Bảo tàng tin tưởng giao nhiệm vụ là tôi còn tiếp tục làm.

Mỗi lần lợp tranh xong, nhìn lại những ngôi nhà như khoác thêm tấm áo mới, tôi lại thấy mình trẻ ra tới mấy tuổi. Tôi vui cùng niềm vui của du khách khi đến thăm di tích, chiêm ngưỡng những kỷ vật của Người”.

Ngắm nhìn đôi bàn tay mỏng gầy tong, đã bong đi những lớp da vì lá mía, càng trân trọng tình cảm của người con xứ Nghệ dành cho Bác Hồ, cho mỗi tấm tranh. Ngoài số tiền công mang tính động viên, ông cho hay chưa bao giờ đòi hỏi thêm một khoản gì.

Ông Nguyễn Văn Hùng

Cả cuộc đời của ông và bố mình đều hết lòng cho công việc bảo vệ tôn tạo gìn giữ những di tích ở Kim Liên. Bây giờ, khi sức khỏe đã yếu, điều mong muốn và cũng là nỗi trăn trở bấy lâu của ông là mai này ai sẽ thay ông đan tiếp những mái tranh ở nhà Bác Hồ?