Trong suy nghĩ và tâm thức của người Việt nói riêng và phương Đông nói chung, thờ cúng là một việc hết sức thiêng liêng và hệ trọng. Đó là một tín ngưỡng và cũng là truyền thống đạo lý tốt đẹp. Nơi đặt bàn thờ, hay không gian tâm linh - tưởng nhớ có giá trị lớn lao trong đời sống tinh thần của con người.

Không gian thờ cúng trong ngôi nhà truyền thống

Trong nhà ở dân gian - dù là nhà 3 gian hay 5 gian; vị trí của bàn thờ luôn được đặt vào gian giữa (trung cung của nhà) - nơi trang trọng nhất. Điều đó đã nói lên tầm quan trọng của việc thờ cúng trong cuộc sống và liên hệ trực tiếp với kiến trúc. Không gian tưởng nhớ này là thành phần chủ đạo trong không gian kiến trúc - nội thất, xét trên nhiều phương diện.

Với bố cục như vậy, khi bước vào cửa chính (cửa giữa) là nhìn thấy ngay bàn thờ, phía trước thường là một bộ phản hay bàn ghế tiếp khách. Hướng bàn thờ cũng là hướng nhà (đa phần là hướng nam) Tất cả hài hoà với với không gian kiến trúc của ngôi nhà truyền thống có hiên, sân, vườn cây phía trước; cũng phù hợp với lối sống, sinh hoạt ở làng xã mang dấu ấn nông nghiệp.

Không gian thờ cúng trong kiến trúc truyền thống dường như đang mai một dần. Kiến trúc đô thị có nhiều thay đổi, nông thôn đang bị đô thị hoá mạnh mẽ. Những thay đổi này đã tác động trực tiếp vào không gian kiến trúc mang yếu tố tâm linh này.

Bài trí không gian thờ cúng trong nhà ở hiện đại

Trong nhà ở hiện đại, tính chất, cấu trúc, diện tích đã thay đổi nhiều và rất đa dạng. Quan niệm xã hội, nhu cầu và thói quen sinh hoạt cũng có nhiều thay đổi, con người cũng tiếp cận với nhiều thông tin và cũng có nhiều quan điểm, tư duy khác xưa và khác nhau. Do vậy việc bố trí không gian thờ cúng cũng phong phú và đa dạng hơn.

Thông thường, với những nhà lô (nhà phố), bàn thờ hay được đặt trong một phòng riêng. Để phù hợp cả yếu tố tâm linh và sinh hoạt thì phòng thờ là phòng trên cùng, dưới mái. Đây gần như là giải pháp phổ biến nhất, mà nếu chủ nhà không yêu cầu thì kiến trúc sư cũng thiết kế như vậy. Bàn thờ đặt trong phòng riêng gây cảm giác trang nghiêm, kín đáo, tĩnh lặng, lại thông thoáng và nếu gần sân thượng lại càng thuận lợi cho việc cúng ngoài trời, hay hoá vàng…

Tuy nhiên giải pháp này cũng có nhược điểm là khó khăn khi đi lên các tầng trên - nhất là đối với người già hay gây tâm lý sợ hãi cho nhiều người trẻ khi tới đó một mình.

Còn trong các căn hộ chung cư, việc sử dụng một phòng dành riêng cho thờ cúng là rất khó vì các phòng không có nhiều. Vì lẽ đó, nhiều người đã tìm cách kéo gần không gian thờ cúng tới gần không gian sinh hoạt chung, không gian sảnh - tiền phòng, hay các phòng chức năng phù hợp khác. Thư viện, phòng làm việc, phòng trà, phòng sinh hoạt trang trọng là những nơi phù hợp để có thể đặt bàn thờ. Không nên đặt bàn thờ ở những phòng sinh hoạt chung ồn ào như phòng đa phương tiện, phòng thể thao. Cũng không nên đặt bàn thờ trong phòng ngủ vì không trang trọng và khói nhang ảnh hưởng tới sức khoẻ tới người trong phòng; thêm nữa không gian thờ mang tính âm nên không phù hợp.

Nếu như phòng thờ là một phòng riêng biệt thì hệ thống tủ/ bàn thờ phải có quy mô và hình thức tương xứng trong không gian đó để tạo nên sự trang nghiêm. Không cần là quá hoành tráng về kích thước nhưng không nên “lọt thỏm”, nhỏ bé trong phòng. Những nơi bàn thờ đặt ở các không gian khác như phòng sinh hoạt chung, phòng làm việc… cần thiết kế phù hợp về tỷ lệ với kích thước phòng, và tương quan với các đồ nội thất khác.

Ở những không gian này, tủ/ bàn thờ nên được thiết kế đơn giản, tránh cầu kỳ lạc lõng, hay gây cảm giác nặng nề e sợ. Bàn thờ phải tạo được sự tôn nghiêm mà vẫn gần gũi với những người trong gia đình và các sinh hoạt chung khác. Vật liệu và màu sắc của không gian thờ cúng cũng phải phù hợp. Nên sử dụng các màu trầm, tốt nhất là màu gỗ nâu sậm. Các chi tiết kiến trúc - nội thất (lát sàn, trần, chiếu sáng…), các vật dụng, đồ thờ (bát nhang, đèn nến, lọ hoa…) nên bày theo lối đăng đối.

Ở các căn hộ chung cư, trong trường hợp tủ thờ để ở phòng chức năng nào đó hay không gian chung, thì tủ thờ có thể kết hợp với chức năng khác như tủ trang trí, tủ bày đồ lưu niệm - tất nhiên vẫn trên nguyên tắc phù hợp với không gian chung và các đồ nội thất khác. Ở tủ này nên có một ngăn riêng để các đồ thờ cúng liên quan như nhang, nến, gia phả…

Một số điều khác cần lưu ý

- Tránh đặt bàn thờ gần luồng hút gió mạnh, gây “động” và có thể thổi tàn lửa nhang ra chỗ khác gây cháy. Mặt bàn thờ nên đặt một tấm kính để bảo đảm an toàn.

- Không gian đặt bàn thờ phải đủ thông thoáng. Không nên đặt bàn thờ cao quá gây khó khăn cho việc thờ cúng, cũng không nên đặt thấp quá thiếu trang nghiêm. Trong các trường hợp bàn thờ treo hay tủ thờ cao, phải đảm bảo khoảng cách tới trần không nhỏ quá, tránh quẩn khói và gây ám vàng trần. Để khắc phục điều này, có thể gắn một tấm kính ở phía trên trần

- Chiếu sáng trong phòng thờ và trên bàn thờ không nên sử dụng ánh sáng trắng mà nên sử dụng ánh sáng vàng, gây cảm giác ấm cúng; nguồn sáng gián tiếp, tránh gây chói như đèn hắt tường. Bố trí chiếu sáng nên đăng đối theo bàn thờ. Kiểu dáng, chất liệu của đèn cũng cần phù hợp với tủ thờ và không gian chung.

- Đặc thù của không gian thờ cúng là u tịch, hoài niệm, làm thịnh âm. Tuy nhiên nhà ở thuộc về dương nên cần làm tăng tính dương bằng cách đặt chậu cảnh, treo phong linh…

Thờ cúng là một tín ngưỡng và cũng là một tập quán tốt đẹp. Bàn thờ, không gian thờ cúng là không gian tâm linh, là nơi tưởng nhớ. Đó là sợ dây kết nối giữa hiện tại và quá khứ, giữa những con người đang sống với nhau, thắt chặt tình đoàn kết trong gia đình - họ tộc. Đó là nơi để người ta có thể tĩnh tại sau những xô bồ của cuộc sống, tìm thấy sức mạnh tinh thần và hướng tới những giá trị chân - thiện - mỹ. Không gian thờ cúng không thể thiếu trong mỗi ngôi nhà, dù to hay nhỏ, dù giàu hay nghèo. Nhưng để không gian này thực sự có ý nghĩa, thì yếu tố vật chất kiến trúc là chưa đủ. Phòng thờ to rộng; tủ thờ hoành tráng, đẹp, cầu kỳ… chỉ là thứ yếu; mà quan trọng hơn là cái tâm, sự thành kính của gia chủ - thái độ ứng xử của mỗi con người trước không gian tâm linh - tưởng nhớ này./.

Tác giả: CTV Hà Thành

Nguồn tin: Báo VOV