Phụ huynh mua SGK tại Công ty CP Sách và thiết bị trường học TP.HCM - Ảnh: NHƯ HÙNG

Nhưng chính vì quyết tâm lớn, lộ trình lại gấp nên bài toán kỹ thuật - pháp lý - sư phạm trở nên thách thức. Nếu làm vội hoặc làm theo quán tính hành chính, hệ thống có thể phải trả giá bằng những đợt điều chỉnh tốn kém và cú sốc cho học sinh và giáo viên.

Cần xác lập tiêu chí sách giáo khoa

Mặc dù còn có những khiếm khuyết nhưng ba bộ sách giáo khoa (SGK) hiện hành có những điểm mạnh riêng. Có bộ mạnh ở cấu trúc chủ đề, có bộ nổi trội ở hệ thống câu hỏi gợi mở, có bộ được đánh giá tốt ở cách tổ chức hoạt động học hoặc mức độ thân thiện với giáo viên...

Tuy nhiên với tốc độ phát triển công nghệ và yêu cầu đổi mới phương pháp, bộ SGK thống nhất tương lai phải tính đến yếu tố "môi trường học tập tích hợp" - nơi sách in, học liệu số, bài tập tương tác, dữ liệu học tập và AI hỗ trợ cùng vận hành như một hệ sinh thái. Vì vậy cần thống nhất lại cách hiểu về mục tiêu để tránh đi nhầm đường ở bước xuất phát.

Điểm mấu chốt không phải "chọn một bộ để dùng chung" mà là chọn theo cách nào để chưng cất tinh hoa của cả ba bộ trên một chuẩn sư phạm mới.

Làm đúng, chúng ta có một bộ sách giáo khoa thống nhất vượt trội; làm vội, chúng ta tự tạo ra một cú lãng phí kép: lãng phí tinh hoa học thuật - sư phạm và lãng phí tiền bạc - công sức mà xã hội đã đầu tư.

Tinh thần chung không thể để những giá trị tốt đã hình thành trở thành "công sản bỏ hoang" chỉ vì một quyết định thay đổi cơ học của cấu trúc quản lý hay cơ chế lựa chọn.

Từ cách đặt vấn đề đó, câu hỏi đúng không phải là tổ chức một bộ SGK theo hình thức nào mà là chuẩn bị bộ SGK theo tiêu chí nào. Bước đi thuyết phục nhất là xây dựng Bộ tiêu chí đánh giá SGK quốc gia phiên bản mới với bốn trụ cột: tính chính xác và liêm chính khoa học; chất lượng sư phạm và khả năng phát triển tư duy bậc cao; tính bao trùm - không thiên kiến, phù hợp mọi vùng miền; bao gồm học liệu số, bài tập tương tác, chuẩn đánh giá số và khả năng tích hợp công nghệ trong quá trình dạy - học.

Trong bốn trụ cột ấy, chất lượng sư phạm phải là "trụ chính yếu". Bộ SGK thống nhất cần được lựa chọn theo logic "đầu ra học tập của học sinh", không theo logic "đầu vào của nhà xuất bản".

Tiêu chí then chốt không phải "bộ nào quen hơn" hay "bộ nào phổ biến hơn" mà là "cuốn sách nào giúp giáo viên dạy hiệu quả hơn, học sinh học sâu hơn, giảm học vẹt và tăng năng lực thật". Đặt chuẩn như vậy sẽ giúp quá trình tinh chọn tránh rơi vào "hiệp thương kỹ thuật" mà thiếu một chuẩn sư phạm đủ mạnh để dẫn đường.

Kế thừa, phát triển

Cùng với bộ tiêu chí mới, cần tái cấu trúc hội đồng thẩm định SGK theo hướng liên ngành. Một bộ sách trong thời đại trí tuệ nhân tạo (AI) không thể chỉ do chuyên gia môn học và giáo viên đánh giá theo lối truyền thống.

Hội đồng cần có thêm chuyên gia AI - công nghệ giáo dục, chuyên gia đánh giá năng lực, nhà thiết kế học liệu số, chuyên gia về dữ liệu, chuyên gia về bình đẳng và hòa nhập, đại diện vùng khó và giáo viên thực tiễn. Sự đa dạng này vừa tăng độ tin cậy của quyết định vừa giúp nhận diện đúng giá trị của từng bộ sách để kế thừa có chọn lọc và chỉnh lý.

Thách thức lớn nhất vẫn là yêu cầu thay SGK đồng loạt 12 lớp. Trong điều kiện cả nước đang dùng ba bộ sách khác nhau, mô hình thay theo đầu cấp sẽ khó giải quyết triệt để độ vênh nội dung và phương pháp trong thời gian ngắn.

Giải pháp khả thi hơn là xây dựng một "phiên bản SGK thống nhất 2026" cho cả 12 lớp, trong đó kế thừa có chọn lọc những phần thực sự tốt của các bộ hiện hành nhưng tất cả đều phải được tái thẩm định theo bộ tiêu chí mới.

Để giảm "độ sốc chuyển đổi" cần có tài liệu trung chuyển theo môn, theo lớp làm cầu nối giữa ba bộ sách hiện hành và SGK thống nhất; đồng thời tập huấn giáo viên linh hoạt, kết hợp trực tuyến - trực tiếp với kho bài dạy minh họa, học liệu mẫu và công cụ đánh giá.

Chuẩn bị một bộ SGK thống nhất không nên bị hiểu giản đơn thành việc chọn một bộ duy nhất trong ba bộ hiện có để cả nước dùng mà phải được hiểu là quá trình tinh tuyển - tích hợp trên một chuẩn sư phạm mới, phù hợp với môi trường học tập tích hợp và thời đại AI.

Làm được như vậy chúng ta vừa có một bộ SGK thống nhất khả thi vượt trội vừa tránh lãng phí tinh hoa và nguồn lực xã hội, đồng thời tránh nguy cơ biến một chủ trương đúng thành một quyết định cơ học.

Tác giả: Hoàng Ngọc Vinh

Nguồn tin: tuoitre.vn