Thị trấn sa mạc cổ xưa của Chinguetti, Mauritania, nơi nằm ở rìa phía tây của sa mạc Sahara, gần như có rất ít sự thay đổi kể từ khi được thành lập cách đây hơn 12 thế kỷ. Những ngôi nhà xây bằng đá và bùn khô, với mái nhà lợp từ các tấm gỗ từ cây cọ. Các bức tường đá có tấm cửa sổ nhỏ xíu.
Từng là nơi phát triển mạnh với hơn 200.000 dân, nhưng rồi Chinguetti đến nay chỉ còn lại vài nghìn người sinh sống. Thị trấn cổ dần biến mất khỏi lớp cát. Trong khi đó, những hộ gia đình còn ở lại nhưng đang cố bám trụ một cách tuyệt vọng với kho tàng quý giá của họ, một trong số đó là thư viện cổ nơi sưu tầm rất nhiều bản thảo quý giá về Hồi giáo.
Nằm tại ngã tư một số tuyến đường thương mại xuyên qua sa mạc Sahara, Chinguetti từng là trung tâm thương mại quan trọng của thế kỷ 11. Các đoàn lữ hành vượt sa mạc từng chọn nơi này làm điểm dừng chân như một ốc đảo xanh. Họ dừng lại rao bán các sản vật của mình và để đàn lạc đà nghỉ ngơi. Sau đó, thị trấn trở thành nơi hội tụ cho đoàn hành hương trên đường tới thánh địa Mecca.
Đây là nơi hàng ngàn người đàn ông đã đi qua, trao đổi với nhau nhiều ý tưởng về tôn giáo và khoa học. Trong nhiều thế kỷ, người dân khắp Tây Phi đến Chinguetti để nghiên cứu về tôn giáo cũng như luật pháp, thiên văn học, toán học và y học.
Khoảng nửa thế kỷ trước, nơi này từng được cho là lưu giữ 30 thư viện với khối lượng hàng ngàn bản thảo cổ, nhưng hiện tại chỉ còn tồn tại 5 thư viện. Các thư viện tư nhân do gia đình giám sát, lưu giữ kho tàng văn học qua nhiều thế hệ. Tuy nhiên, do ảnh hưởng của khí hậu sa mạc khắc nghiệt, những hiện vật quý giá đang dần vỡ vụn thành tro bụi.
Chính quyền Mauritania cố gắng nỗ lực xin lại để lưu giữ những bản thảo viết tay từ các thư viện tư nhân. Nhưng nhiều gia đình từ chối việc này, vì với họ, lưu giữ tư liệu quý là một niềm vinh dự. Tuy nhiên, họ rất sẵn lòng giới thiệu cùng du khách bộ sưu tập quý giá trên.
Người ta cũng ước tính rằng, khoảng 33.000 văn bản cổ đại đang tồn tại ở Mauritania, trong số đó, chỉ vài nghìn tài liệu được làm sạch đúng cách và bảo quản tại Bảo tàng Quốc gia.
Nằm giữa lòng sa mạc, thư viện chứa nhiều tài liệu hiếm, từ những bản kinh Korancoor xưa tới tài liệu từ thế kỷ thứ 9. Trong số đó có những cuốn sách được bọc da cẩn thận, cuốn số làm từ thuộc da.
Năm 2000, UNESCO đã công nhận kho báu tri thức của nhân loại này là Di sản thế giới cần được bảo tồn. Như một thế giới bị quên lãng nằm giữa sa mạc khắc nghiệt, nhưng đây lại là điểm đến tuyệt vời cho những ai muốn khám phá các giá trị cổ xưa.
Hiện tại, thị trấn cổ còn khá ít cư dân ở lại sinh sống. Các chuyên gia cho hay, nếu không có biện pháp hỗ trợ kịp thời, nơi này sớm sẽ bị chôn vùi trong cát bụi.
Tác giả bài viết: Việt Hà
