Dù theo quan niệm duy lý Phương tây hay dịch lý phương đông thì đa số các dân tộc trên thế giới đều đón chào năm mới theo những cung cách văn hóa truyền thống đặc sắc của dân tộc mình. Không có nơi nào là không đặt ra những kiêng kỵ sao cho phù hợp, gọi đơn giản là “nhập gia tùy tục”, còn nâng tầm theo quan niệm văn hóa thì đó chính là nét riêng trong ứng xử mỗi nơi. Dù xã hội phát triển hiện đại đến đâu, kiêng kỵ dân gian vẫn là phần cốt cách không thể thiếu của mọi tộc người, và tùy theo mức độ, hoàn cảnh mà người ta gia giảm kiêng kỵ sao cho phù hợp với bối cảnh và thời đại.

Về cơ bản, các kiêng kỵ dân gian dịp năm mới thường xoay quanh 3 nhóm chính, tạm gọi là theo Thiên (thời), Địa (lợi), và Nhân (hòa), trong đó cụ thể là :

- Kiêng kỵ về mặt thời gian, như xem ngày giờ tốt xấu, xuất hành, khai bút, khai trương, động thổ…

- Kiêng kỵ về mặt không gian, như xem nhà cửa, nơi chốn, phương hướng vượng suy, bài trí, sắp xếp, vật dụng, màu sắc…

- Kiêng kỵ về mặt con người, như xem tuổi kỵ tuổi hợp, tuổi xông đất, cung cách ứng xử với nhau qua hành vi, lời nói, chúc tụng…

Nên hiểu đơn giản là dù mình không kiêng kỵ thì người khác, thậm chí toàn cộng đồng vẫn kiêng kỵ, cho nên ít ra cũng nên biết về những điều người khác kiêng để mình không gây ra va chạm, xung đột về ứng xứ, chứ không phải luận bàn về chuyện đúng hay sai của từng kiêng kỵ trong mấy ngày đầu năm.

Canh Tý không chỉ là năm con chuột

Cư dân Việt xưa kia dùng hệ Can Chi nhằm ghi nhận các giai đoạn sinh trưởng của thực vật, mùa màng, với triết lý âm dương làm nền tảng. Trong đó hành can là giai đoạn thuộc phần dương của cây cỏ, can Canh biểu lộ trạng thái cây cỏ nhiều thay đổi, đâm chồi, nảy lộc. Còn chi Tý đặc trưng cho phần âm, ở giai đoạn khởi đầu hạt giống hút nước trong đất mà nảy mầm. Kết hợp can chi thì 2020 là năm Canh Tý.

Đặc tính Canh theo Dịch Lý là tương hợp với Ất, tương hình với Giáp, Bính. Địa chi Tý thì được tam hợp với Thân và Thìn, đồng thời nằm trong Tứ hành xung Tý - Ngọ - Mão - Dậu. Màu tương hợp Canh Tý là vàng sẫm, nâu đất thuộc Thổ. Màu tương sinh là đỏ, cam, hồng, tím thuộc Hỏa. Màu tương khắc với Thổ là xanh lá cây từ đậm đến nhạt thuộc Mộc.

Từ quan niệm Can Chi trong lịch nông nghiệp, cư dân Việt lâu nay đã mở rộng các ý nghĩa ứng dụng trong đời sống khá phong phú, trong đó có dạng thức trưng bày hình ảnh con giáp trong nhà ngoài cửa mỗi dịp xuân về, tết đến. Bên cạnh kiểu trưng bày phổ quát như đèn lồng, cây nêu, chữ Phúc - Lộc - Thọ mang ý nghĩa may mắn, vạn sự như ý, kim ngọc mãn đường… còn có kiểu trưng bày linh vật may mắn. Do năm Tý biểu trưng là chuột, nên cách chọn theo vật biểu là những nhóm, bộ có sự hòa hợp về Chi.

Cụ thể như bộ Tý và Sửu hợp, hóa Thổ, nên có thể trưng con chuột đi với con trâu màu vàng, hoặc trưng Khỉ, Chuột và Rồng thuộc nhóm tam hợp. Ngoài ra còn có các cặp âm dương đồng hành, trong đó Tý và Hợi đồng hành Thủy, nghĩa là những vật biểu tượng nào hợp với Tý như nêu trên đều được chọn.

Hoa tươi, trái cây và những sắp đặt ấm áp sắc xuân đem đến hương vị tết đặc trưng trong không gian Việt.

Giao hòa 3 nhóm kiêng kỵ với nhau

Như đã dẫn, các kiêng kỵ dân gian dịp năm mới xoay quanh 3 nhóm Thiên - Địa và Nhân giao hòa nhau, với mục đích chung là cầu lành tránh dữ, tăng cát giảm hung, ít ảnh hưởng và nhọc công sắp xếp, chỉ cần lưu ý đôi chút để những ngày đầu năm được trọn vẹn, đề huề.

- Yếu tố Thiên thời: các tư liệu tham khảo về lịch Can Chi nêu ra ngày mùng một tết năm Canh Tý là ngày Đinh Mão. Ngày này Mão thuộc mộc sinh Đinh thuộc Hỏa, Chi sinh Can, sao Nữ, Trực Mãn khá tốt với việc cầu phúc, tế lễ. Theo cách tính vòng Hoàng Đạo Thanh Long thì đây là ngày Hắc Đạo, sao Chu Tước, có bất lợi trong khởi sự các việc hệ trọng, chỉ hợp với cầu cúng, quây quần họp mặt. Các tuổi Ất Dậu, Quý Dậu, Quý Tỵ, Quý Hợi nên lưu ý vì đây là ngày bị xung về hệ Can Chi.

- Yếu tố Địa lợi: do Canh Tý thuộc Bích Thượng Thổ nên có thể lưu ý kích hoạt khí, mở đón về các hướng thuộc Thổ vượng như tây nam, đông bắc của nhà cửa, văn phòng, cửa hàng… dĩ nhiên nếu đó là các hướng có thể mở cửa, đặt đèn sáng, trang trí tươi mới… thì khá phù hợp. Về mặt Huyền không phi tinh, năm Canh Tý có phi tinh vượng khí về hướng sao Bát Bạch năm nay bay về tây bắc. Theo luận bàn Cửu tinh thì đây là phương vượng nhất về tài lộc của năm Canh Tý, cũng chính là Tài vị 2020 trong nhà. Bát Bạch có ngũ hành thuộc Thổ, gặp tây bắc thuộc Kim, Bát Bạch thuộc Thổ, tương sinh Thổ - Kim lợi về công danh, tài lộc.

Bản chất không gian giao tiếp đầu năm là nơi gặp gỡ và tiếp xúc đa dạng, nên quy luật chung về phong thủy nên hướng đến hành Thổ, hành của sự cân bằng, dung nạp đa sắc thái. Màu sắc, chất liệu vốn có của hành Thổ như trong nếp nhà truyền thống (tự nhiên, mộc mạc) không quá thiên lệch cũng giúp cho việc bố trí vật dụng trang trí trở nên thuận lợi hơn. Cách bố trí thuộc Thổ và Mộc, thậm chí có thể bổ sung hành Hỏa đột biến làm điểm nhấn để gia tăng tính ấm áp, hiếu khách và hài hòa dù nội thất theo phong cách nào, giúp gia chủ dễ dàng tạo dựng môi trường giao tiếp thân thiện.

- Yếu tố Nhân hòa là linh hoạt nhất, bởi mọi kiêng kỵ đều vô nghĩa nếu không thấy phù hợp với nếp sinh hoạt của gia đình và cá nhân. Việc sử dụng hình ảnh, linh vật - con giáp là dạng trang trí theo năm, khá đa dạng và linh hoạt, có thể tùy tâm bài trí. Nên quan tâm những khu vực đi lại, khoảng trống giữa các phòng, giếng trời hay trục cầu thang… là những vùng thu hút sinh khí và dẫn dắt tầm nhìn cho nội thất tươi mới hơn. Đồng thời do ở khu vực chung nên sẽ ít ảnh hưởng đến tâm lý của người nhìn ngắm, vì với người này có thể thích linh vật hay tượng thiêng, nhưng người khác lại thấy không thoải mái.

Nhóm màu tương sinh Hỏa - Thổ - Kim biểu hiện qua bài trí vật dụng cho năm mới 2020 nhiều sinh khí, cát tường.

Về mặt tuổi theo Can Chi, năm 2020 Canh Tý xung khắc các tuổi Giáp Ngọ, Bính Ngọ. Theo bảng Thiên Khắc Địa Xung thì có thêm Canh Tý kỵ Nhâm Ngọ, các chuyên gia phong thủy khuyến cáo những tuổi âm lịch kể trên không trưng bày hình ảnh tranh tượng liên quan đến con chuột trong năm Canh Tý này.

Theo các chuyên gia, khi đặt tượng chuột phong thủy nên đặt theo hướng đông bắc hoặc tây nam (thuộc Thổ) để có phúc lộc vẹn toàn. Tránh việc đặt tượng hoặc hình chuột về phía đông hoặc bắc để tránh hung khí, cũng là các hướng về Huyền không phi tinh năm 2020 gặp sao bất lợi.

Xét theo văn hóa dân gian, các “chỉ định” hay “chống chỉ định” trong kiêng kỵ đầu năm đa số xuất phát từ mong mỏi gặp Cát tránh Hung, rất cần thiết trong ứng xử. Ít ra trong cả năm bận rộn với tốc độ mưu sinh hối hả, mọi người nên có chút thời khắc lắng chậm lại, quan tâm nhiều hơn đến bản thân và người chung quanh, cân nhắc các hành vi theo kiểu “mình không muốn thì cũng đừng làm với người khác”. Nếu có dịp tham gia sự kiện tại các nước Tây phương, sẽ thấy họ cũng kiêng kỵ nhiều điều khá nghiêm ngặt, thậm chí không thể giải thích được nếu chỉ nhìn dưới góc độ của người Á Đông. Đó cũng là những khác biệt về văn hóa làm nên một thế giới có thể rất gần nhau về khoảng cách, kinh tế hay thông tin, nhưng chắc chắn là rất phong phú, đa dạng và nhiều tầng nấc sâu xa về văn hóa.

Do đó, cần tôn trọng sự khác biệt trong văn hóa ứng xử của vùng miền, thậm chí của từng gia đình, tránh áp đặt chủ quan và cũng không thể quá phụ thuộc vào những kiêng kỵ thiếu cơ sở khoa học.

Tác giả: ThS. KTS Hà Anh Tuấn - Ảnh: Khánh Phương

Nguồn tin: Người Đô Thị