Gia đình ông Vi Thanh Tuấn, bản Kèo Lực 2, xã Phà Đánh là một trong những chủ nhân may mắn còn lưu giữ được bộ sách cổ viết trên lá cây bằng chữ Lai Pao của dân tộc Thái. Theo ông Tuấn, cuốn sách này được gia đình ông lưu giữ hệ và truyền lại qua 4 thế hệ. Bộ sách gồm 5 cuốn, có bìa được làm bằng gỗ, với các hình vẽ khác nhau, có chiều dài khoảng chừng 25cm, rộng 5cm được kết với nhau bằng sợi dây gai, xuyên ở chính giữa cuốn sách. Loại chữ và hoa văn được vẽ trên lá cây này rất hiếm gặp.
Mặc dù là người lưu giữ và bảo quản cuốn sách cổ đã gần 40 năm nay, nhưng ông Vi Thanh Tuấn cũng như nhiều vị cao niên khác trong bản cũng không thể đọc được dạng chữ viết này. Ông Tuấn nói: Gia đình tôi muốn đưa cuốn sách này chuyển dịch sang tiếng Việt để bày cho con cháu sử dụng và hiểu được cái chữ cổ của người Thái, từ đó đó bảo lưu chữ cổ truyền thống của cha ông.
Gia đình ông Kha Ngọc Minh, bản Xốp Tụ, xã Mỹ Lý cũng đang giữ một cuốn sách tương tự. Với ông Minh, sách cổ được xem là báu vật, bởi đó là sự tỷ mẩn, khéo léo và kỳ công để tạo nên nó và đặc biệt là nội dung ẩn chứa bên trong. Để viết được những cuốn sách bằng lá cây như thế này, người viết phải có kiến thức uyên thâm về nhiều lĩnh vực trong cuộc sống và phải mất hàng năm trời, mới viết xong một cuốn sách trên những tấm lá như thế này. Nội dung của các cuốn sách chủ yếu là kể lại những câu chuyện dân gian mang đậm bản sắc của người Thái như truyền thuyết lập bản, lập mường, hay chuyện kể về quá trình chống giắc ngoại xâm. Ông Minh chia sẻ: Quyển sách có cốt truyện như tiểu thuyết, cuốn thì nói về tình yêu, nhưng phần nhiều là lưu lại các truyền thuyết đánh giặc của ông cha ta, hay là kể về nhưỡng người phi thường, sau đó trở thành người hùng đánh giặc cứu nước…
Tên gọi Lai Pao theo tiếng Thái nhóm “Tay Mương” có nghĩa là “chữ viết của người Thái vùng dọc sông Pao”. Sông Pao (tiếng Thái gọi là Nặm Pao) là tên gọi con sông Cả (sông Lam) của người Việt ở tỉnh Nghệ An. Được biết, cuối thế kỷ XIX, người Thái vùng Sông Pao này vẫn còn sử dụng loại văn tự này trong đời sống hàng ngày. Ngày nay, những người còn sử dụng được chữ Thái trên địa bàn huyện biên giới Kỳ Sơn còn rất ít. Phần lớn họ là những người đã cao tuổi, già yếu…, người trẻ tuổi hầu như không ai biết sử dụng chữ Thái.
Ông Lô Văn Liệu - Chủ tịch UBND xã Mỹ Lý – huyện Kỳ Sơn cho biết thêm: Những quyển sách này, trước đây rất nhiều trên địa bàn xã Mỹ Lý, nhưng mà một số giữ không cận thận đã làm mất đi. Đây là những tập truyện truyền thống được viết bằng lá cây, gọi theo tiếng thái là Bớ Lan. Cùng với thời gian, nếu mà không lưu giữ, không bảo tồn lại di sản văn hóa của dân tộc thì nó sẽ dần mất đi, do vậy, chúng tôi mong muốn cấp trên, các cơ quan chuyên môn, chức năng để vào nghiên cứu, lưu trữ lại cho con cháu sau này biết được chính cái này là chữ của người Thái vùng sông Lam.
Theo thống kê chưa đầy đủ của phòng văn hóa thông tin huyện Kỳ Sơn, hiện nay, trên địa bàn huyện có hơn 10 bộ sách cổ bằng chữ Thái Lai Pao, được viết trên lá cây. Đây là kho sách văn học dân gian, là những bộ sách cổ được xem như là những di sản vô giá quý hiếm của người Thái ở Kỳ Sơn. Vì vậy, nhiệm vụ bảo tồn vốn chữ viết của các dân tộc nói chung và dân tộc Thái nói riêng là công việc rất quan trọng và cần thiết của quá trình nghiên cứu, tìm hiểu và phát huy văn hóa các dân tộc của địa phương, góp phần bảo tồn, phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc.
Tác giả: Lữ Phú
Nguồn tin: Đài truyền hình Nghệ An
Nguồn tin: Đài truyền hình Nghệ An
