Trải nghiệm văn hóa số giúp lan tỏa kho tàng di sản xứ Nghệ

Việc ứng dụng công nghệ số là bước đi quan trọng đầu tiên trong công tác bảo tồn di sản tại Nghệ An.

Công nghệ số là công cụ và tạo động lực, giúp kho tàng di sản xứ Nghệ được lưu giữ, lan tỏa và tiếp cận công chúng rộng rãi, sinh động hơn. Công nghệ hiện đại giúp Nghệ An từng bước tạo ra sản phẩm văn hóa mang tính thẩm mỹ và giá trị ứng dụng cao, góp phần xây dựng nền công nghiệp văn hóa năng động, có sức cạnh tranh.

Trải nghiệm văn hóa số

Bảo tàng Nghệ An - Bảo tàng Xô Viết Nghệ Tĩnh là minh chứng rõ nét cho sự “lột xác” không gian lưu giữ truyền thống thành điểm đến văn hóa số hiện đại. Việc kết hợp hài hòa giữa trưng bày truyền thống với các phương tiện truyền thông đa phương tiện và hệ thống tương tác đã tạo nên không gian trải nghiệm mới mẻ, hấp dẫn, thu hút công chúng và truyền tải tốt hơn giá trị di sản.

Đặc biệt, không gian số 3D của phòng trưng bày “Đất và người Nghệ An” mang đến cho du khách cơ hội khám phá bằng nhiều ứng dụng công nghệ hiện đại như trưng bày ảo, tham quan tương tác 3D, thuyết minh tự động, trải nghiệm qua kính thực tế ảo. Những công nghệ này cho phép người xem “bước vào” các di tích lịch sử - văn hóa, tái hiện những không gian đã mất hoặc khó tiếp cận, từ đó mở rộng khả năng tìm hiểu, cảm nhận di sản mà không bị giới hạn bởi không gian, thời gian.

Chị Lê Thu Hương, du khách đến từ Đà Nẵng cho biết, chị thấy rất thú vị khi đến với bảo tàng. Việc ứng dụng hệ thống AI trong phần trưng bày tại bảo tàng cho phép du khách đặt câu hỏi và nghe thuyết minh tự động về các hiện vật. Các bảo vật quốc gia và hiện vật quý giá được trình chiếu dưới dạng hình ảnh 3D mapping cho phép khách tham quan chạm vào, xoay và xem xét chi tiết ở mọi góc độ.

Bảo tàng Nghệ An – Bảo tàng Xô Viết Nghệ Tĩnh là một ví dụ điển hình về việc "lột xác" không gian lưu giữ truyền thống thành một điểm đến văn hóa số hiện đại.

Thiết bị Kiosk tương tác đa điểm tích hợp lượng dữ liệu đồ sộ về lịch sử, văn hóa, địa lý, ẩm thực xứ Nghệ, giúp việc tra cứu thông tin trở nên sinh động và hấp dẫn.

Từ tháng 10/2025, show trải nghiệm đêm “Lửa Xô Viết” tại bảo tàng chính thức ra mắt, ứng dụng công nghệ số 4.0 kết hợp âm nhạc và hiệu ứng ánh sáng laser để tái hiện hào khí Xô Viết 1930–1931. Chương trình diễn ra tối thứ Bảy hằng tuần, hứa hẹn trở thành điểm đến văn hóa về đêm mới của Nghệ An.

Bà Lê Thị Hiền, Quyền Giám đốc Bảo tàng Nghệ An – Bảo tàng Xô Viết Nghệ Tĩnh chia sẻ: Sự chuyển đổi này mang lại hiệu quả bất ngờ, giúp Bảo tàng tăng đáng kể lượng khách tham quan, đặc biệt là giới trẻ, cho thấy công nghệ số đã thành công trong việc biến di sản từ "hiện vật tĩnh" thành "trải nghiệm động".

Việc ứng dụng công nghệ số đang trở thành bước đi quan trọng trong công tác bảo tồn di sản tại Nghệ An. Thay vì chỉ dựa vào phương pháp lưu trữ truyền thống vốn dễ bị tác động bởi thời gian và môi trường, nhiều cơ quan quản lý, chính quyền địa phương và cộng đồng đã bắt tay xây dựng hệ thống số hóa di sản một cách bài bản. Tại các xã Vạn An, Yên Thành, Quỳnh Anh…, chính quyền địa phương và Ban Quản lý di tích tỉnh phối hợp với đội ngũ tình nguyện viên trẻ sử dụng flycam và máy quét 3D cầm tay để số hóa những công trình kiến trúc cổ như đình, chùa, nhà thờ họ, các văn bia, sắc phong cổ. Hoạt động giúp tạo ra một bản sao kỹ thuật số vĩnh cửu, giúp lưu giữ di sản trước nguy cơ thiên tai hoặc hư hại.

Không chỉ kiến trúc, các loại hình văn hóa phi vật thể như dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh, nghề thủ công truyền thống, lễ hội hay kho tàng Hán Nôm được ghi âm, ghi hình chất lượng cao để xây dựng thư viện dữ liệu số (digital library). Điều này không chỉ giúp bảo tồn nguyên vẹn các giá trị nghệ thuật mà còn là nền tảng quan trọng phục vụ công tác nghiên cứu, giảng dạy và quảng bá rộng rãi trên môi trường trực tuyến.

Các xã Tân Kỳ, Giai Xuân, Nghĩa Đồng, Tân Phú… đã hoàn thành số hóa 100% các di tích lịch sử – văn hóa được xếp hạng. Địa phương lựa chọn giải pháp tiếp cận đơn giản nhưng hiệu quả gắn mã QR tại lối ra vào mỗi di tích để du khách tự khám phá.

Chủ tịch UBND xã Giai Xuân Bùi Đức Hồng cho biết: Khi quét mã QR, du khách có thể tiếp cận ngay thông tin tổng quan về di tích, gồm video tư liệu, hình ảnh chất lượng cao và các hiệu ứng đa phương tiện bằng cả tiếng Việt và tiếng Anh. Công trình này được Đoàn Thanh niên triển khai tích cực, thể hiện vai trò chủ động của thế hệ trẻ trong bảo tồn di sản địa phương.

Đưa Di sản đến cộng đồng

Công nghệ số đang trở thành “chất xúc tác mạnh mẽ”, giúp xóa bỏ rào cản về không gian và thời gian, đưa di sản đến gần hơn với công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ. Ngành Văn hóa đặt mục tiêu xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu di sản đồng bộ với cơ sở dữ liệu quốc gia trên nền tảng công nghệ số. Các loại hình văn hóa phi vật thể như dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh đang được thu thập, ghi âm, ghi hình để hình thành một kho tư liệu số hoàn chỉnh.

Ông Trần Quốc Chung, Giám đốc Trung tâm Nghệ thuật truyền thống tỉnh Nghệ An cho biết: Trung tâm thường xuyên mở các lớp đào tạo cho nghệ nhân và những người nắm giữ di sản, giúp họ tự ghi hình, ghi âm và tư liệu hóa các trình diễn dân gian bằng những công cụ số đơn giản. Trung tâm khuyến khích sự tham gia của lực lượng thanh niên, sinh viên công nghệ thông tin trong các dự án số hóa nhằm góp phần bảo tồn di sản.

Thông qua không gian số 3D, phòng trưng bày “ Đất và người Nghệ An” đã giúp cho du khách được trải nghiệm nhiều ứng dụng công nghệ số hiện đại như gian trưng bày ảo, tham quan tương tác 3D, thuyết minh tự động, tham quan qua kính thực tế ảo…