Chuyện làng cà-phê làm du lịch

Một buổi tập huấn kỹ năng ẩm thực và nghiệp vụ du lịch của người dân làng Kon Chênh.

Hương vị của lòng hiếu khách

Từ thị trấn Măng Đen, con đường khoảng 6km dẫn chúng tôi xuyên qua những đồi thông, men theo triền dốc để đến làng Kon Chênh. Thời gian qua, cái tên Kon Chênh được nhắc đến nhiều trên các diễn đàn du lịch, mạng xã hội bởi ở đó đầy ắp những câu chuyện truyền cảm hứng về một cộng đồng đang gìn giữ bản sắc đồng thời mở lối phát triển mới.

Trong ngôi nhà gỗ có tên Hiêm A Nấc, nữ chủ nhà Y Hà đón khách bằng nụ cười và ly cà-phê nóng hổi, thơm lừng. Từng động tác chị làm, từ việc rang xay, pha chế đến cách nâng chén mời, đều toát lên niềm tự hào về hạt cà-phê do chính tay mình gieo trồng.

Chị Y Hà kể: “Khách thường đến đông nhất vào cuối tuần. Họ thích được ăn cơm lam, thịt heo nướng, uống rượu cần, rồi nghe tiếng chiêng trong đêm. Có người góp ý, có người khen ngợi, điều đó khiến cho mình càng cố gắng học hỏi để đón khách tốt hơn”.

Gia đình chị và anh A Nấc là một trong những hộ làm homestay sớm nhất làng, từ năm 2023. Với vốn liếng ban đầu là tiền tiết kiệm và khoản vay chính sách xã hội, vợ chồng chị cải tạo hơn 700m² đất vườn thành nơi nghỉ dưỡng. Vật liệu sẵn có như gỗ, tre, nứa, sỏi đá… được tận dụng tối đa, tạo nên không gian đậm chất Mơ Nâm (một nhánh dân tộc thiểu số Xơ Đăng), bếp lửa đỏ hồng, cồng chiêng và gùi mây treo trên vách, rượu cần xếp gọn góc nhà.

Hàng xóm của nhà Y Hà là Y The, Bí thư Chi bộ thôn Kon Chênh, người cũng mở homestay đón khách từ đầu năm 2025. Chị Y The cho biết: “Làng Kon Chênh là nơi sinh sống lâu đời của đồng bào Mơ Nâm. Kon Chênh theo tiếng Mơ Nâm nghĩa là làng hoa mua. Làng duy trì được nhiều nét đẹp văn hóa truyền thống, các lễ hội, tri thức dân gian như mừng lúa mới, cúng giọt nước, lễ gieo mạ, cồng chiêng, múa xoang, hát dân ca…”.

Nhà Y The cũng được chỉnh trang rất đẹp với vườn tượng gỗ giữa những bụi hoa mua tím ngát. Từ khi cả làng đồng lòng làm đẹp cảnh quan để đón khách, Kon Chênh luôn sạch sẽ, ngăn nắp dù nhiều hộ vẫn còn khó khăn, chưa có nhà cửa khang trang. Nhà ở đầu làng, chị Y Tuấn được coi là “hạt nhân” tích cực của du lịch cộng đồng Kon Chênh. Người phụ nữ 37 tuổi vừa tiếp khách, vừa tất bật gieo lứa rau mới.

Từ khi mở homestay vào năm 2024, Y Tuấn đón nhiều đoàn khách từ Đà Nẵng, Gia Lai, Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, có cả du khách Trung Quốc, Nga, Mỹ: “Khách thích nhất là được tự tay vào vườn hái rau, nhổ cỏ, chế biến bữa ăn ngay tại chỗ. Mình làm đúng chất “cây nhà lá vườn”, cho nên họ thấy thú vị lắm”. Y Tuấn cũng nổi tiếng là đầu bếp xuất sắc của làng, biết làm đủ món ăn từ truyền thống đến sáng tạo. Chị còn làm đầu mối thu mua và tiêu thụ sâm đương quy, dược liệu quý của địa phương, tạo thêm sinh kế cho người dân.

Những câu chuyện nêu trên chỉ là lát cắt nhỏ trong bức tranh rộng lớn: 110 hộ dân, gần 90% trong số đó là đồng bào Mơ Nâm, đang chung tay tạo dựng một làng du lịch cộng đồng giữa cao nguyên. Họ giữ nghề đan gùi, dệt thổ cẩm, chế tác nhạc cụ từ thời cha ông, song những sản phẩm ấy giờ không chỉ phục vụ đời sống mà còn được bày bán tại chợ phiên, khu kinh tế đêm Măng Đen, theo chân du khách đi mọi miền Tổ quốc.

Trước đây, nguồn thu chính của người dân là lúa rẫy, khoai sắn, nay nhờ cà-phê xứ lạnh, nhờ homestay và các dịch vụ trải nghiệm, nhiều gia đình có thu nhập từ 10-12 triệu đồng/tháng, mang lại cuộc sống ổn định và đầy đủ hơn. Hiện nay, làng có 8 hộ dân đang vận hành homestay.

Đến Kon Chênh, du khách có dịp nghỉ ngơi trong không khí miền cao nguyên trong lành tươi mát, được thưởng thức ẩm thực Mơ Nâm đặc trưng với cá suối, thịt heo, thịt trâu, rau rừng, lá mì, gạo nương. Người yêu vận động có thể tham gia trải nghiệm thu hái cà-phê, trekking khám phá rừng và thác gần đó, hay đơn giản là ngồi nghe già A Lễ thổi tà vẩu (loại nhạc cụ giống sáo), hoặc xem già A Nuông đan lát hoặc dạy tụi trẻ học đánh chiêng…

Giấc mơ làm du lịch bền vững

Ở Kon Chênh, con đường quanh làng vẫn còn quanh co, nhiều đoạn mùa mưa trơn trượt, hay sóng điện thoại, internet vẫn chập chờn cũng là một hạn chế. Người Mơ Nâm thân thiện và hiếu khách, song còn thiếu kỹ năng tiếp cận và phục vụ du khách.

Không gian văn hóa cồng chiêng, lễ hội truyền thống rất đặc sắc, nhưng nếu không được định hướng và tổ chức tốt thì nguy cơ thương mại hóa là điều khó tránh, đó là những vấn đề thực tế mà địa phương phải xác định khắc phục để phát triển du lịch bền vững, vừa tạo sinh kế, vừa giữ được hồn cốt văn hóa lâu đời.

Đáng mừng là Kon Chênh có lớp trẻ chủ động, năng động như Y Tuấn, Y The, A Nấc… và cũng còn cả thế hệ người già am hiểu và đầy tâm huyết với việc gìn giữ, trao truyền văn hóa dân tộc. Chiều muộn, bên bếp lửa, Nghệ nhân Ưu tú A Lễ (sinh năm 1956) ôm chiếc tà vẩu thổi những giai điệu réo rắt.

Không gian văn hóa cồng chiêng, lễ hội truyền thống rất đặc sắc, nhưng nếu không được định hướng và tổ chức tốt thì nguy cơ thương mại hóa là điều khó tránh, đó là những vấn đề thực tế mà địa phương phải xác định khắc phục để phát triển du lịch bền vững, vừa tạo sinh kế, vừa giữ được hồn cốt văn hóa lâu đời.

Ông chia sẻ: “Nếu như người Mơ Nâm mà không còn ai biết làm tà vẩu, thổi tà vẩu thì buồn lắm”. Mấy năm nay, làng Kon Chênh được du khách yêu thích và ghé thăm thường xuyên thì tiếng tà vẩu, tiếng chiêng và những bài dân ca cũng vang lên nhiều hơn.

Và dĩ nhiên, không thể không nhắc đến một lợi thế - điểm đặc biệt ở làng cà-phê Kon Chênh mời gọi du khách đặt chân đến khám phá, đó là hương thơm nồng nàn và vị đắng ngọt ngào từ hạt cà-phê nguyên chất được gieo trồng trong 3-4 năm. Mỗi mùa thu hoạch, người dân lựa từng quả chín, ngâm nước để chọn hạt chắc, mẩy.

Ở độ cao 1.200m so với mực nước biển, thổ nhưỡng phù hợp cùng sự tỉ mỉ ấy làm nên thương hiệu càphê xứ lạnh được du khách gần xa ưa chuộng. Những năm qua, 21 hộ dân đã liên kết với hợp tác xã phát triển vùng nguyên liệu 12ha, năm 2025 đặt mục tiêu trồng mới thêm 30ha.

Mô hình Tổ du lịch cộng đồng của làng được tổ chức bài bản, phân chia các nhóm nghề như: Nhóm lưu trú, nhóm cung cấp thực phẩm, nhóm đan lát, nhóm biểu diễn cồng chiêng-xoang. Cách chia thành từng tổ giúp ai cũng có vai trò, vừa có thu nhập, vừa hỗ trợ nhau. Người dân tích cực tham gia các khóa học về kỹ năng tiếp đón và phục vụ du khách, quảng bá trên mạng xã hội… nhờ đó từng bước phát triển các dịch vụ đa dạng và chuyên nghiệp hơn.

Mới nhất, cuối tháng 8, Trường cao đẳng Du lịch Huế đã mở Khóa đào tạo quản lý và vận hành homestay, hướng dẫn và cấp chứng chỉ nghiệp vụ quản lý, vận hành homestay cho các hộ dân làng Kon Chênh. UBND xã Măng Đen ban hành kế hoạch phát triển làng du lịch cộng đồng Kon Chênh giai đoạn 2025-2030, định hướng xây dựng nơi đây thành không gian văn hóa-ẩm thực, điểm đến đặc sắc về cà-phê và lễ hội, gắn với tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp địa phương.

Làm kinh tế từ du lịch đòi hỏi kiên nhẫn và quyết tâm. Những ngày chúng tôi ghé thăm, đường sá trong làng vẫn còn ngổn ngang do thi công, khiến việc di chuyển gặp khó. Nhưng người dân tin rằng khi tuyến đường hoàn thiện Kon Chênh sẽ đón thêm nhiều đoàn khách. “Chúng tôi muốn du khách đến đây không chỉ thưởng thức cà-phê, mà còn cảm nhận được cả tinh thần Mơ Nâm qua du lịch văn hóa, ẩm thực, qua điệu chiêng, điệu xoang”, Bí thư Chi bộ thôn Kon Chênh Y The bày tỏ.

Tác giả: MỸ HẠNH

Nguồn tin: nhandan.vn