Gỡ “lỗ thủng” an ninh mạng để thanh toán không dùng tiền mặt thực sự "cất cánh"

Một trong những ứng dụng ngân hàng có rất nhiều dịch vụ đi kèm, hỗ trợ người tiêu dùng với nhiều ưu đãi. (Ảnh: Hoài Nam/Vietnam+)

Nếu như vài năm trước, thanh toán không dùng tiền mặt vẫn còn là điều mới mẻ với không ít người, đặc biệt mới lạ với người dân ở nông thôn, thì hiện tại việc chuyển khoản thanh toán tiêu dùng đã trở thành câu chuyện thường nhật. Bên cạnh việc tạo thuận lợi cho người dân còn giúp ngành ngân hàng đạt bước tiến về Chuyển đổi Số, bắt kịp đà phát triển công nghệ của Thế giới.

Tuy nhiên, bên cạnh những tiện lợi vô cùng to lớn mà công nghệ đem lại, vẫn có những nỗi lo cần giải đáp để thanh toán không dùng tiền mặt thực sự là “bạn của mọi nhà.”

“Cú hích” cho thanh toán không dùng tiền mặt

Trong xã hội hiện đại, thanh toán không dùng tiền mặt ngày càng trở nên phổ biến bởi tính tiện dụng, an toàn, tiết kiệm chi phí, minh bạch... Tại Việt Nam, cuối năm 2016, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 2545/QĐ-TTg phê duyệt Đề án phát triển thanh toán không dùng tiền mặt giai đoạn 2016-2020. Tới tháng 10/2021, Thủ tướng tiếp tục ban hành Quyết định số 1813/QĐ-TTg về việc phê duyệt Đề án phát triển thanh toán không dùng tiền mặt tại Việt Nam giai đoạn 2021-2025. Triển khai các quyết định này, các cấp ngành đã có hàng loạt chính sách, hành động để thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt.

Con số của Ngân hàng Nhà nước đưa ra tại Hội thảo "Thúc đẩy phát triển thị trường thanh toán điện tử ở Việt Nam" hồi tháng Chín cho thấy đến cuối năm 2022, trên 77,41% người dân trưởng thành tại Việt Nam đã có tài khoản thanh toán bằng ngân hàng. Còn theo NAPAS, trong giai đoạn 2021-2022, thanh toán không dùng tiền mặt tăng trưởng 86% về số lượng giao dịch không dùng tiền mặt và 31% về giá trị giao dịch không dùng tiền mặt. Giao dịch điện tử không dùng tiền mặt đã phổ cập, được nhiều người dân sử dụng.

Trên thực tế, đại dịch COVID-19 xuất hiện tại Việt Nam vào đầu năm 2020 ngoài mặt trái, là “điểm đen”, cũng được xem là một "tác nhân" cho thanh toán không dùng tiền mặt. Ở giai đoạn này, người dân phải giữ khoảng cách, thanh toán không tiếp xúc trở thành phương thức an toàn cho cả người bán và mua. Theo Công ty Công nghệ Thanh toán Điện tử Visa, khi đó, nhiều người dùng lần đầu tiên trải nghiệm sử dụng thẻ tín dụng và thẻ ghi nợ để thanh toán cho đơn hàng giao tận nhà hoặc chuyển tiền qua ứng dụng ngân hàng trực tuyến. Vào giai đoạn sau đại dịch, dù việc sử dụng tiền mặt vẫn phổ biến, tỷ lệ người tiêu dùng chọn các thanh toán không dùng tiền mặt ngày càng tăng.

Trong một nghiên cứu về “Thái độ thanh toán của người tiêu dùng 2022” của Visa cho thấy việc sử dụng tiền mặt ở Việt Nam đã giảm đáng kể so với cùng kỳ năm 2020. Cụ thể, 89% người tiêu dùng sử dụng Ví điện tử, 85% ưa chuộng thẻ tín dụng và thẻ ghi nợ, chủ yếu cho thanh toán trực tuyến và thanh toán không tiếp xúc.

Ngoài ra, khảo sát của tổ chức này về Ý định Du lịch Toàn cầu được công bố hồi cuối tháng 11 cho thấy, ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương, chỉ 31% khách du lịch mang theo tiền mặt khi đi du lịch vào năm 2023, giảm từ mức 79% vào năm 2020. Điều này cho thấy việc thanh toán không dùng tiền mặt ngày càng trở nên phổ biến.

Tại Việt Nam, theo Báo cáo của Ngân hàng Nhà nước gửi Quốc hội, trong 8 tháng đầu năm 2023, giao dịch thanh toán không dùng tiền mặt đạt 6,85 tỷ giao dịch với giá trị đạt 138,3 triệu tỷ đồng (tăng 348,54% về số lượng và 69,84% về giá trị).

Trong số này, giao dịch qua kênh Internet đạt 1,33 tỷ giao dịch với giá trị đạt 36,76 triệu tỷ đồng (tăng 372,91% về số lượng và 110,97% về giá trị); qua kênh điện thoại di động đạt 4,76 tỷ giao dịch với giá trị đạt 34,48 triệu tỷ đồng (tăng 598,27% về số lượng và 382,22% về giá trị) và qua phương thức QR code đạt 86,50 triệu giao dịch với giá trị đạt 47,26 nghìn tỷ đồng (tăng 871,82% về số lượng và 761,93% về giá trị).

Để đạt được những con số ấn tượng trên, bên cạnh ‘cú hích’ thời điểm, các ngân hàng đã tận dụng sự phát triển như vũ bão của công nghệ để mong giành chiến thắng trong cuộc “chạy đua” thu hút người dùng trước sức ép cạnh tranh của các ngân hàng cũng như các Ví điện tử, Mobile money... Đơn cử như việc nếu như trước đây ứng dụng mobile banking chỉ làm những việc đơn thuần như chuyển khoản và thanh toán một số dịch vụ (điện, nước, điện thoại) thì hiện nay nó đã trở thành một “siêu ứng dụng” cung cấp có rất nhiều dịch vụ khác như thanh toán học phí, mua sắm, nộp thuế trước bạ, đặt vé tàu, xem phim, gọi taxi, đặt hoa...

Nhiều ngân hàng cũng tung các “chiêu” thức nhằm thu hút khách hàng khi cho phép họ sử dụng số điện thoại của mình để đăng ký tố tài khoản, giúp người dùng không phải nhớ cả dãy số dài khi để cho người khác chuyển khoản. Hơn thế, cách ngân hàng cho phép người dùng tạo mã QR, quét mã QR ngay trên ứng dụng cũng giúp họ dễ dàng hơn trong sử dụng. Với sự đầu tư nghiêm túc về hệ thống công nghệ, việc chuyển và nhận tiền giữa các ngân hàng đã diễn ra gần như như cùng lúc, phí giao dịch về mức 0 đồng... đã tạo sự yên tâm, thuận lợi cho khách hàng khi sử dụng.

Sự góp mặt của Mobile Money và các Ví điện tử với nhiều tính năng, ưu đãi cho người dùng cũng là một trong những tác nhân khiến các ngân hàng vận hành các ứng dụng theo hướng "siêu app" để hút khách. (Ảnh: Minh Sơn/Vietnam+)

Vẫn còn “nút thắt” cần gỡ

Lợi ích của thanh toán không tiền mặt là rất rõ và các con số ấn tượng nói trên đã phản ánh loại hình thanh toán này đã thực sự thâm nhập ngày càng sâu, rộng vào đời sống của người dân.

Thêm vào đó, việc sóng di động 4G đã phủ sóng toàn quốc, số lượng người sử dụng điện thoại di động thông minh (smartphone) ở Việt Nam liên tục tăng cao (Theo thông tin từ Bộ Thông tin và Truyền thông, tính tới tháng 5/2023, Việt Nam có tới 101 triệu thuê bao sử dụng smartphone, tăng 8,72% so với cùng kỳ năm 2022, tương đương với mức tăng 8,1 triệu thuê bao) đã khiến thanh toán không dùng tiền mặt liên tục phát triển.

Thực tế, không chỉ ở các thành phố lớn, giờ đây, khi về các vùng nông thôn, người bán cũng dễ dàng chấp nhận thanh toán qua hình thức chuyển khoản, thậm chí số tiền giao dịch chỉ là cốc trà đá, mớ rau, con cá... Chỉ cần bật điện thoại, mọi giao dịch có thể thực hiện trong vài cú click, vô cùng thuận lợi.

Tuy vậy, giao dịch không dùng tiền mặt cũng gặp những trở ngại nhất định trong việc trở thành phương thức thanh toán của toàn dân mà “nút thắt” ở đây chính là nỗi lo an ninh mạng. Một số chiêu thức của kẻ gian có thể kể tới như: Lợi dụng sự sơ hở của người dùng, đặc biệt là người già và người dân ở nông thôn, hacker đã giả mạo tin nhắn của ngân hàng (SMS Brandname), thông báo trúng thưởng hoặc thông báo tài khoản đang bị tấn công để tạo sự sợ hãi và yêu cầu nạn nhân đăng nhập để xác minh. Hoặc, đối tượng mạo danh là nhân viên ngân hàng, gọi điện từ số máy bàn có dãy số gần giống với số tổng đài của ngân hàng mời chào khách hàng nâng hạn mức thẻ tín dụng hoặc rút tiền mặt từ thẻ tín dụng hoặc một số dịch vụ tài chính khác. Sau đó chúng gửi và yêu cầu khách hàng quét mã QR. Khi truy cập vào trang giả mạo, khách hàng sẽ khai thông tin đăng nhập, mật khẩu, mã OTP... Ngay lập tức, người dùng nhẹ dạ sẽ bị hacker chiếm đoạt sau đó thực hiện giao dịch chuyển tiền từ tài khoản của nạn nhân. Thậm chí, kẻ gian còn dán nhãn QR bên ngoài các quầy ở Bệnh viện Nhi Trung ương, lừa người nhà bệnh nhân chuyển khoản; tự tạo thông báo đã chuyển khoản để đánh lừa người bán hàng...

Tạo ra các trang giả mạo ngân hàng, hacker lừa người dùng truy nhập tài khoản trên trang này để đánh cắp mật khẩu. (Ảnh chụp màn hình)

Dự báo của các hãng bảo mật cho thấy với sự phát triển của Trí tuệ Nhân tạo, hacker sẽ có thêm những công cụ mới để khai thác vào các lỗ hổng hệ thống. Chuyển đổi Số diễn ra mạnh mẽ khiến điện thoại thông minh trở nên vô cùng quan trọng trong đời sống cũng như công việc, nhưng cũng trở thành "miếng mồi" rất hấp dẫn với tin tặc.

Bởi vậy, để thanh toán không dùng tiền mặt thực sự trở thành “công cụ của mọi nhà,” đòi hỏi mỗi người sử dụng tài khoản ngân hàng phải là một người tiêu dùng thông thái, nắm vững những kiến thức cơ bản về bảo mật. Bên cạnh đó, cơ quan chức năng tiếp tục tổ chức những đợt rà quét, phát hiện và xử nặng các đối tượng lừa đảo; các tổ chức tín dụng bên cạnh việc nâng cao bảo mật hệ thống, cần tổ chức nhiều đợt tuyên truyền dưới nhiều hình thức để nâng cao ý thức của khách hàng, để những người bán rau, trà đá cũng có ý thức bảo mật thì khi đó thanh toán không dùng tiền mặt sẽ thực sự "cất cánh"./.

Tác giả: Trung Hiền

Nguồn tin: vietnamplus.vn