Trung Quốc có đỡ nổi đòn thuế của ông Trump?

Một số chuyên gia kinh tế cho rằng, cuộc chiến thuế quan giữa Mỹ và Trung Quốc - với gói thuế mới 200 tỷ USD có hiệu lực từ trưa 24/9, giờ Việt Nam – có thể để lại những hậu quả nặng nề cho siêu cường châu Á. Tuy nhiên, không ít ý kiến nhận định Bắc Kinh sẽ đỡ tốt đòn tấn công từ Washington.

Ảnh: Reuters

Tuy nhiên, cả hai phe có thể đã bỏ qua một điều, đó là tương lai của Trung Quốc, theo nhà báo Xin En Lee của hãng tin CNBC.

Giới chức của cả Mỹ và Trung Quốc đều xuất hiện trên truyền thông trong những ngày gần đây với lời khẳng định nước mình sẽ thắng trong cuộc chiến thương mại hiện tại. Nhưng những người theo dõi tin tức Trung Quốc lâu năm cho rằng, những động lực và xu hướng quan trọng nhất ảnh hưởng đến kinh tế Trung Quốc đã vượt xa chuyện thuế quan.

Chậm đầu tư, tăng nợ

Trung Quốc từ lâu phụ thuộc vào các khoản đầu tư cơ sở hạ tầng để làm động lực tăng trưởng kinh tế. Đầu tư góp tới 44% GDP danh nghĩa của Trung Quốc vào tháng 12/2017, so với 20-25% với những nước như Mỹ, Nhật, Đức, theo số liệu của nhà cung cấp dữ liệu kinh tế CEIC.

Tuy nhiên, đầu tư tài sản cố định của Trung Quốc đang chậm dần, với tăng trưởng đầu tư giảm xuống mức thấp kỷ lục vào tháng 8. Nhiều nhà kinh tế trong đó có Nicholas Lardy thuộc Viện Kinh tế quốc tế Peterson khuyến cáo không quá chú ý đến con số thấp kỷ lục này, vì Trung Quốc hiện đang sửa đổi cách thức định lượng đầu tư tài sản cố định.

Nhưng khi chiến tranh thương mại với Mỹ leo thang, Trung Quốc sẽ không dễ dàng sử dụng chi tiêu công để thúc đẩy đầu tư vì nợ sẽ càng tăng cao.

Nền kinh tế lớn thứ hai thế giới có mức nợ tương đối ổn định cho đến cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008, khi chi tới 12,5% GDP để kích thích kinh tế. Nước này còn khuyến khích các khoản vay để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, với các ngân hàng mở rộng các khoản cho vay ở con số kỷ lục 12,65 nghìn tỷ Nhân dân tệ (1,88 nghìn tỷ USD) năm 2016.

Sự bùng nổ tín dụng đó đã làm dấy lên lo ngại về các rủi ro tài chính, và vào năm 2017 các nhà chức trách đã phải cam kết sẽ kiềm chế tốc độ tích lũy nợ nhanh.

Kể từ đó, nợ-trên-GDP của Trung Quốc đã vọt lên mức 250% - tức là khoảng 28 nghìn tỷ USD, theo CEIC và ngân hàng DBS.

Thế nhưng, Viện Tài chính quốc tế lại chỉ ra rằng nợ của Trung Quốc đã ở mức hơn 300% GDP. Năm 2017, Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) đã ra cảnh báo mạnh mẽ về kinh tế nước này, khuyến cáo rằng tăng trưởng nhờ nợ là một giải pháp không bền vững về lâu dài.

Giới chức Trung Quốc cũng đã tìm cách kiềm chế nợ tăng nhanh, với các ngân hàng thuộc sở hữu nhà nước được yêu cầu vào tháng 4 là không cho các chính quyền địa phương vay nữa. Nhưng vì chiến tranh thương mại sẽ kéo dài, nên Trung Quốc dường như sẽ phải dùng các khoản đầu tư để thúc đẩy kinh tế một lần nữa. Hồi đầu tháng 9, Ủy ban Cải cách và Phát triển quốc gia Trung Quốc thông báo ủy ban này định hướng thúc đẩy đầu tư cơ sở hạ tầng.

Già hóa dân số, đặt cược vào tiêu dùng

Tuy Trung Quốc cố gắng cải thiện năng suất thông qua tự động hóa và robot, tác động của tình trạng dân số già hóa đang gây thiệt hại cho nền kinh tế.

"Các xu hướng nhân khẩu học có thể lấy đi 0,5-1 điểm phần trăm từ tăng trưởng GDP hàng năm trong 3 thập niên tới đây ở các quốc gia như Trung Quốc và Nhật Bản", CNBC dẫn báo cáo năm 2017 của IMF.

Chính sách một con của Trung Quốc đã khép lại vào năm 2016. Các cặp vợ chồng hiện được phép sinh 2 con, nhưng có thông tin các nhà chức trách sẽ dỡ bỏ hết các giới hạn này. Nhiều thập niên cho phép sinh một con đã dẫn tới tỷ lệ sinh giảm mạnh. Thực tế này cùng với tình trạng già hóa dân số và thu nhỏ lực lượng lao động đã tác động rất lớn đến xu hướng tiêu dùng ở Trung Quốc.

Bắc Kinh hiện đang cố gắng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nhờ tiêu dùng là chủ đạo, nhưng dữ liệu về tiêu dùng lại rất lộn xộn. Các hợp đồng bán lẻ hàng tháng rất chậm nhưng chi tiêu theo quý, trong đó có giáo dục và du lịch, lại tăng cao.

Các đại gia bán lẻ trên mạng của Trung Quốc cho thấy một bức tranh tiêu dùng đầy màu sắc. Trong quý 2 năm 2018, Alibaba chứng kiến lượng bán tăng hơn 60% so với năm ngoái nhưng đối thủ JD.com lại bán ra chậm chạp hơn.