Huyền thoại điệp viên làm đảo lộn lịch sử hạt nhân

Hơn bốn năm sau ngày Mỹ thả quả bom nguyên tử đầu tiên xuống Hiroshima (Nhật Bản), Liên Xô cũng thử thành công loại vũ khí huỷ diệt này. Liệu có phải các nhà khoa học Liên Xô đã nỗ lực và thành công sớm hơn so với dự đoán? Hay đã có sự rò rỉ thông tin?

Klaus Fuchs

Theo báo chí phương Tây, chỉ vài tháng sau, Klaus Emil Fuchs - một nhà vật lý người Anh từng làm việc cho dự án bom nguyên tử tại Mỹ và lúc đó đang là trợ lý giám đốc cho chương trình bom nguyên tử của Anh - đã khai nhận về việc chuyển giao tài liệu mật cho phía Liên Xô.

Vốn là một thành viên trẻ tuổi của Đảng Cộng sản Đức, trước sự đàn áp của Đức Quốc xã, Fuchs phải chạy ra nước ngoài, từ Thụỵ Sĩ sang Pháp rồi tới Anh, nơi sau đó ông lấy bằng tiến sĩ và có một công việc nghiên cứu ổn định.

Năm 1941, Fuchs cùng nhiều giáo sư đồng nghiệp được đề xuất làm việc cho một dự án có tên gọi Tube Alloys, thực chất là dự án bom nguyên tử của Anh. Công việc tiến triển tốt đẹp, ông cộng tác với nhiều nhà khoa học giỏi giữa lúc công trình nghiên cứu bom nguyên tử là một đề tài rất hấp dẫn giới khoa học.

Tuy nhiên, Fuchs không hiểu vì sao Mỹ, Canada và Anh thường xuyên trao đổi thông tin về quá trình nghiên cứu loại vũ khí này, nhưng lại bỏ qua một đồng minh khác lúc đó là Liên Xô.

Là thành viên Đảng Cộng sản Đức, Fuchs cảm thấy cần phải giúp đỡ Liên Xô nên đã tới Đại sứ quán Liên Xô ở London yêu cầu gặp tuỳ viên quân sự. Tùy viên Jurgen Kuczynski khi đó cũng chính là người điều phối hoạt động gián điệp của Liên Xô tại Anh và Fuchs đã tìm gặp đúng người.

Giữa năm 1942, Fuchs bắt đầu giao tài liệu nghiên cứu vũ khí nguyên tử cho một nữ điệp viên dưới quyền của Kuczynski. Công việc tại dự án ngày một tốt đẹp, Fuchs được cho phép tiếp cận những thông tin mật quan trọng hơn. Và khi được nhập quốc tịch Anh cũng là lúc ông bắt đầu sự nghiệp tình báo của mình.

Mỹ và Anh đẩy mạnh hợp tác khi công trình nghiên cứu bom nguyên tử bước vào giai đoạn quyết định. Fuchs được chọn vào nhóm nhà khoa học Anh được cử sang Mỹ làm việc. Đây chính là một cơ hội tuyệt vời cho phía Liên Xô.

Fuchs được chỉ thị tìm một người liên lạc trên đất Mỹ tên là Raymond, tên thật là Harry Gold. Gold nhận chỉ thị yêu cầu Fuchs cung cấp những thông tin đặc biệt và trả lời câu hỏi của các nhà khoa học Liên Xô, của KGB và người chỉ huy Yakovlev.

Bằng cách này, Fuchs có thể cung cấp chi tiết hơn về việc chế tạo nguyên liệu hạt nhân. Việc tách Uranium 238 thành Uranium 235, rồi đến Plutonium, đã thành công hơn hẳn kết quả mà người Nga có thể hình dung. Đây là vật chất cơ bản để chế bom nguyên tử.

Harry Gold và Klaus Fuchs

Tháng 8/1945, Mỹ thả hai quả bom nguyên tử xuống Hiroshima và Nagasaki của Nhật Bản với sức tàn phá khủng khiếp. Fuchs thấy mình đã quyết định đúng khi cung cấp thông tin cho Liên Xô, và tin rằng thứ vũ khí này quá nguy hiểm để nằm trong tay một nước duy nhất.

Đoàn khoa học người Anh bắt đầu rời nước Mỹ. Fuchs được Anh yêu cầu thu thập thông tin để thành lập một viện nghiên cứu bom nguyên tử tương tự tại nước này và ông đồng ý.

Ba năm sau đó Fuchs sống một cuộc sống yên bình trong khi vẫn tiếp tục nghiên cứu và cung cấp thông tin đều đặn cho Liên Xô. Nhưng thông tin của ông ngày càng không cần thiết vì bí mật về bom nguyên tử đã dần được khám phá. Vào cuối năm 1947, Fuchs cắt liên lạc với Liên Xô.

Năm 1949, Cục Tình báo Anh bắt đầu để ý tới Fuchs. Phía quân đội Mỹ và Cục Điều tra Liên bang Mỹ sau một thời gian dài đã giải mã được loạt thông điệp mà các điệp viên Liên Xô gửi về cho bộ chỉ huy KGB từ năm 1943 đến năm 1945, trong đó nhắc tới một nhà khoa học nguyên tử người Anh đã gửi các tài liệu mật. Phía Mỹ đã thông báo tới cơ quan phản gián Anh về vấn đề này.

Klaus Fuchs chỉ bị xử nhẹ

Trong lúc này, Fuchs có một mối lo ngại khác. Cha của ông, là một nhà thần học, vừa mới vào làm giáo sư tại Đông Đức và Fuchs sợ điều đó có thể khiến Chính phủ Anh nghi ngờ mức độ trung thành của ông trong công việc tại dự án nghiên cứu nguyên tử.

Fuchs bày tỏ lo lắng với giám đốc an ninh trung tâm nơi ông làm việc và vị này khuyên ông nên gặp William Skardon, nhân viên của Cục tình báo Quân sự Anh. Khi nghe Fuchs trình bày, Skardon nói đó không phải là vấn đề mà thẳng thừng dọa có bằng chứng cho thấy Fuchs làm gián điệp cho Liên Xô. Ít ngày sau, Fuchs thú tội, kể lại tất cả những chi tiết về quá trình làm gián điệp của mình.

May mắn cho Fuchs, Chính phủ Anh không muốn làm to chuyện nên ông chỉ bị xử 14 năm tù và bị tước quốc tịch Anh. Từ bản khai của Fuchs, Harry Gold cũng bị bắt giữ.

Harry Gold bị bắt giữ.

Năm 1959, sau 9 năm thụ án, Klaus Fuchs được thả tự do và ngay lập tức bay sang Đông Đức. Hai ngày sau, ông chính thức trở thành công dân nước này. Chỉ trong vòng một tháng, ông được cử làm trợ lý giám đốc cho Viện Nghiên cứu Vật lý nguyên tử và lấy vợ là một người bạn gái cũ ở Pháp. Fuchs sống một cuộc sống bình lặng cho tới hết đời.

Klaus Fuchs mất vào năm 1988 ở tuổi 76.

Mộ phần của Klaus Fuchs.

Liên Xô nhiều lần lên tiếng phủ nhận dính dáng tới đường dây gián điệp kể trên. Ngày 7/3/1950, Moscow tuyên bố mọi thú nhận của Fuchs rằng ông hoạt động cho Liên Xô là "bịa đặt".