Thương mại điện tử ‘ngon nhưng khó xơi’

Mấy người bạn ở nước ngoài hỏi: Việt Nam có thương mại điện tử chưa? Tôi trả lời là có, có từ lâu rồi và đang mở rộng nhanh chóng với mức độ người người online, nhà nhà online. Họ truy tiếp: Thương mại điện tử ở Việt Nam có giống ở Mỹ không? Tôi đành trả lời nước đôi: Giống và khác. Đặc thù của thương mại điện tử ở Việt Nam là mua bán online, thanh toán offline.

Thứ gì cũng online

Cho tới ngày nay thì ở Việt Nam hầu như thứ gì cũng có thể và phải kinh doanh online. Ở khu vực nhà tôi trong Chợ Lớn có một dịch vụ bán cà phê online, ban đầu phải đặt mua ít nhất là hai ly thì họ mới giao, thế nhưng không chịu nổi sức cạnh tranh nên bây giờ chỉ cần một ly thôi họ cũng giao tới tận nơi khách yêu cầu. Phạm vi bán hàng cũng được mở ngày càng rộng hơn, hồi đầu chỉ loanh quanh trong quận 5, sau này giao cà phê tới mấy quận xung quanh.

Mấy đứa nhỏ nhà tôi từ lâu rồi giảm hẳn chuyện la cà các shop để tìm mua hàng. Cần gì chúng chỉ cần lên Facebook, lên các trang mạng chọn hàng xong, alô một cú là có hàng chuyển tới tận nhà. Quần áo, giày dép, ngay cả cái ốp lưng điện thoại cũng được mua online như vậy.

Bà đẩy xe mua ve chai ở khu vực tôi ở có cho số điện thoại của mình. Khi có gì cần bán ve chai, tôi chỉ cần gọi điện thoại là bà đẩy xe hay đạp xe tới mua ngay. Mấy người thu mua đồ lạc xoong, đồ dùng đã hư, đã cũ… cũng làm tương tự. Nhờ vậy mà trong nhà người ta chẳng bị mấy thứ đồ cũ muốn thải loại choán chỗ nữa.
 

Nhờ hệ thống thanh toán tiện lợi, luật rõ ràng nên thương mại điện tử ở các nước phát triển nhanh. Ảnh: INTERNET

Nhưng vẫn nửa mùa

Nhưng dường như mọi thứ vẫn chỉ là nửa mùa. Vào các hệ thống thương mại điện tử cỡ lớn và có quy mô quốc tế như Amazon, BestBuy, eBay,… toàn bộ tiến trình mua bán và giao nhận đều diễn ra online. Hôm rồi ở Houston (Texas, Mỹ), đang chạy xe trên đường thì mấy đứa cháu hỏi tôi muốn uống cà phê Starbucks loại gì, rồi sau đó bấm nhoay nhoáy trên chiếc smartphone. Lát sau, xe quẹo vào một quán Starbucks nhưng thay vì vào bãi đậu xe lại chạy theo một lối đi tới điểm dịch vụ drive-thru báo thông tin đặt hàng và nhận những ly cà phê nóng hổi rồi chạy ra đường tiếp tục hành trình. Không hề phải rời khỏi xe. Người mua đã thanh toán online trong quá trình đặt hàng.

Còn ở Việt Nam, hiện nay bài toán không có lời giải là việc thanh toán, nhiều người vẫn không dám thanh toán qua mạng. Giải pháp chuẩn và ngày càng phổ dụng là thanh toán “lai” (hybrid). Người mua có thể thanh toán qua thẻ ngân hàng (tín dụng, ghi nợ, ATM) có hỗ trợ thanh toán online hay qua một dịch vụ thanh toán online (dạng ngân lượng, ví tiền điện tử, như PayPal) hoặc tiền trao cháo múc (thanh toán tiền mặt khi nhận hàng).

Còn chuyện đau đầu nhất chính là lòng tin của người mua hàng. Một phần là do tập quán mua sắm của người Việt là phải mắt thấy, tai nghe. Phần chính yếu là ý thức giữ uy tín của người bán hàng qua mạng ở Việt Nam còn rất là… hên xui. Không ít trường hợp mua một đằng, bán một nẻo, hàng khi giao không đúng (hoặc khác hẳn, hoặc chỉ đúng một phần) với hàng đặt mua. Ngay cả mua hàng qua Lazada, một trong những dịch vụ thương mại điện tử hàng đầu ở Việt Nam, người ta cũng còn dính chấu. Chính bản thân tôi hai lần mua hàng qua Lazada cho tiện lợi nhưng cả hai lần đều bắt quạu với chất lượng hàng được giao.

Vẫn là miền đất dữ

Với nhiều rào cản, số cửa hàng online mở nhiều nhưng nhanh chóng đóng cửa cũng chẳng hề ít. Hành lang pháp lý cũng còn nhiều bất cập mà phần thua thiệt chia đều cho cả người mua lẫn kẻ bán. Gần đây, người ta đang tranh luận về Điều 292 của Bộ luật Hình sự năm 2015 có hiệu lực từ 1-7-2016 với tội cung cấp dịch vụ trái phép trên mạng máy tính, mạng viễn thông có thể trở thành rào cản lớn với những người khởi nghiệp kinh doanh online.

Cần phải có nhiều nghiên cứu sâu rộng mới có thể tìm ra được gốc rễ những căn bệnh của thương mại điện tử Việt Nam. Ngay cả một số “đại gia” cũng chịu đời không thấu mà đành ôm đầu máu bỏ cuộc chơi. Nạn nhân có “số má” mới nhất là dịch vụ thương mại điện tử Lingo mà từ ngày 2-8-2016 người ta đã không còn có thể truy cập vào website này nữa. Thành lập năm 2014 với vốn điều lệ 100 tỉ đồng, Lingo đã có hai năm đầu tiên liên tiếp vượt mục tiêu doanh thu nhưng cũng đồng thời vượt mục tiêu lỗ để rồi phải đóng cửa sau hai năm với khoản lỗ nghe nói tới 105 tỉ đồng.